Jesteś tutaj:

Kategoria: Gazeta Toruńska

Kontur kwadratu. W nim zarys panoramy Torunia. Napis: Wieczory Toruńskie Dzieje miasta i ludzi Torunia

prof. Szczepan Wierzchosławski
dr Tomasz Krzemiński

Wokół Gazety Toruńskiej
1867-1921

Dyskusja

14 grudnia 2017

Książnica Kopernikańska w Toruniu

Towarzystwo Miłośników Torunia i Książnica Kopernikańska w Toruniu wróciły do współpracy przy organizacji cyklu spotkań popularnonaukowych „Wieczory Toruńskie” poświęconych dziejom miasta i ludzi Torunia.

Spotkania organizowane są przez dr Katarzynę Tomkowiak – sekretarz ToMiTo i starszego kustosza Książnicy Kopernikańskiej.

W czwartek 14 grudnia o godz. 18.00 gośćmi Ksiąznicy byli prof. dr hab. Szczepan Wierzchosławski i dr Tomasz Krzemiński z Instytutu Historii Polskiej Akademii Nauk.

Spotkanie zorganizowano z okazji 150-rocznicy powstania Gazety Toruńskiej.

Prelegenci nakreślili szerokie tło rozwoju prasy w XIX wieku, w tym zwłaszcza w zaborze pruskim.

Dokładnie opisano przygotowania i uruchomienie redakcji Gazety Toruńskiej.

Zdjecie przedstawia widok pierwszego numeru Gazety Toruńskiej z 1 stycznia 1867 roku. U góry winieta. Duży tytuł Gazeta Toruńska. Obok Rok 1 - Nr 1.Ponizej Toruń, wtoorek 1 Stycznia 1867. Reszta tekstu nieczytelna. Tekst w gazecie podzielony na trzy kolumny.
Nr 1 – Gazeta Toruńska – 1 stycznia 1867
Źródło: Kujawsko-Pomorska Biblioteka Cyfrowa

Bohaterami wykładu byli:
– Franciszek Tadeusz Rakowicz – pierwszy redaktor gazety
– Józef Buszczyński – drukarz i wydawca gazety
– Sylwester Buszczyński – drukarz i wydawca
– Ignacy Danielewski – redaktor naczelny
– Jan Brejski – redaktor naczelny, drukarz i wydawca gazety

Były to postacie wybitne, angażujące się w życie społeczne i polityczne.

Wykładowcy wyjaśnili jaki był profil czasopisma i jego cena.

Omówiono przyczyny kryzysów jakie spotykały Gazetę Toruńską i dramatyczne spadki nakładu.

Bardzo ciekawe były rozważania na temat ducha pozytywizmu i pracy organicznej twórców gazety.

Na sporach w redakcji związanych z elitarnością lub ludowością czasopisma, na temat współpracy z duchowieństwem albo trzymaniu się laickości gazety.

Kontrowersje wśród społeczności polskiej budziły również ambicje polityczne redaktorów, które podważały tradycyjną rolę konserwatywnego ziemiaństwa.

Przedstawiono środki zaradcze jakie podejmowali kolejni redaktorzy związane ze zmianą charakteru gazety i jej rozpowszechnianiem wśród ludu.

Rozmawiano również o polskich konkurentach gazety – „Pielgrzymie” wydawanym w Pelplinie i o fenomenie „Gazety Grudziądzkiej” wydawanej przez Wiktora Kulerskiego, która osiągnęła ponad 100-tysięczny nakład.

Bardzo ciekawe były rozważania na temat cenzury działającej w państwie pruskim, o procesach prasowych, rujnujących karach finansowych.  o ciężkiej doli tzw. redaktora odpowiedzialnego, który etatowo odsiadywał wyroki więzienia, nie rzadko nawet kilkuletnie.

Siła Gazety Toruńskiej była tez odzwierciedleniem siły gospodarczej Polaków w Toruniu, którzy stanowili mniejszość mieszkańców miasta i to mniejszość uboższą.

Słuchacze dowiedzieli sie również wielu ciekawostek na temat techniki drukarskiej, zmianach jakie zachodziły w drukarniach, przechodzeniu od prasy ręcznej do cylindrycznych maszyn rotacyjnych.

Wykład wywołał duże zainteresowanie.

Publiczność żywo reagowała na przekazywane wiadomości i włączała się do dyskusji.

Wykładowi towarzyszyła również wystawa.

Zaprezentowano na niej unikatowe przedmiotu ofiarowane Książnicy Kopernikańskiej przez rodzinę państwa Buszczyńskich, wieloletnich właścicieli Drukarni Nakładczej i wydawców Gazety Toruńskiej.

Na wystawie można było obejrzeć rodzinne pamiątki związane z Józefem Buszczyńskim i Sylwestrem Buszczyńskim, stare fotografie przedstawiające rodzinę za stołem w ogrodzie, w salonie na spacerze.

Zaprezentowano stare czcionki i stemple z drukarni, kasztę z justunkiem, winkielak, czyli wierszownik do ręcznego składania wierszy z czcionek.

Można było poznać stare dokumenty takie jak:
– koncesję dla Józefa Buszczyńskiego na założenie drukarni w Toruniu wydaną przez Królewską Regencję w Kwidzynie w 1866 roku
– zaświadczenie królewskiej Komisji Egzaminacyjnej dla Drukarzy, ze Józef Buszczyński zdał egzamin i może samodzielnie prowadzić zakład drukarski z 1866 roku
– pismo Józefa Buszczyńskiego do Magistratu Torunia , zawiadamiające o uruchomieniu drukarnia z 1866 roku
-pozwolenie policji na umieszczenie szyldu nad drukarnią

Oczywiście na wystawie zaprezentowano również oryginalne numery Gazety Toruńskiej.

Pieczątka. Widać napis S. Buszczyński. Drukarnia nakładcza. Toruń S.B.

Wszyscy uczestnicy „Wieczorów Toruńskich” otrzymali na pamiątkę odbitki wykonane z oryginalnych stempli Drukarni Nakładczej Buszczyńskich.

Portret Franciszka Tadeusza Rakowicza
Tygodnik Ilustrowany, 1879, nr 172, Sygnatura KM 01092

Franciszek Tadeusz Rakowicz urodził się 1 czerwca 1839 roku w Golejewku koło Rawicza w Wielkopolsce.

Jego ojciec był nauczycielem i autorem bardzo popularnego polskiego elementarza „Nauka czytania i pisania”, który miał ponad sto wydań.

Franciszek Tadeusz Rakowicz ukończył gimnazjum w Poznaniu.

Studiował medycynę w Berlinie.

W 1862 roku uzyskał stopień doktora medycyny, ale nigdy nie praktykował.

Poświęcił się dziennikarstwu i publicystyce gospodarczej.

Był redaktorem „Nadwiślanina” w Chełmnie oraz „Dziennika Poznańskiego”.

Jednocześnie uczył się drukarstwa i księgarskiego fachu w Lipsku w wydawnictwie Brockhausa.

Skan mikrofilmu. Tekst żle widoczny. Zdjęcie przedstawia wygląd pierwszej strony pierwzego numeru Gazety Toruńskiej. U góry widać winietę. Wielkimi literami tytuł czasopisma Gazeta Toruńska. Po bokach Rok 1 i Nr 1.Niżej widać napis: Toruń, Wtorek 1 stycznia 1867. Poniżej tekst gazety podzielony na trzy kolumny.
Gazeta Toruńska, 1867, nr 1, Mikrofilm M 523

1 stycznia 1867 roku stanął na czele nowo powstałej „Gazety Toruńskiej”.

Jej siedziba mieściła się pod adresem Rakowicza na ul. Żeglarskiej 105 (dziś 10).

W stopce gazety było napisane pisało:
„Nakładem F. T. Rakowicza w Toruniu – Druk J. Buszczyńskiego w Toruniu”.

„Gazeta Toruńska” była pierwszym dziennikiem wydawanym w Toruniu.

Publikacje Rakowicza dotyczył z jednej strony spraw gospodarczych.

Z drugiej strony był on orędownikiem emancypacji kobiet.

Rakowicz w Toruniu spędził 7 lat.

W 1870 roku założył w Toruniu Towarzystwo Pomocy Naukowej dla Dziewcząt Polskich.

Był też założycielem Spółki Pożyczkowej oraz Towarzystwa Przemysłowego.

Oprócz wydawania „Gazety Toruńskiej” Franciszek Tadeusz Rakowicz parał się też księgarstwem.

Jego księgarnia przy ul. Żeglarskiej 10 wydawała książki i prowadziła wypożyczalnię książek.

Księgarnia Rakowicza wydała około 30 książek.

Zasłynęła wydawanym przez pięć lat książkowym „Kalendarzem polskim”.

W „Gazecie Toruńskiej” publikował również własne teksty literackie – opowiadania:
– „Szatan na pokucie”
– „Karol”

Zajmował się też tłumaczeniami:
– John Stuart Mill – Poddaństwo kobiet
– Fanny Lewald – O emancypacji kobiet

W 1872 roku jako pierwszy Polak został wybrany do Rady Miejskiej Torunia.

W Toruniu też ożenił się w 1871 roku z mieszkanką naszego miasta Jadwiga Pomorską.

Toruń opuścił w 1873 roku, kiedy to objął funkcje dyrektora Banku Włościańskiego w Poznaniu, za wstawiennictwem jego fundatora hrabiego Jana Działyńskiego z Kórnika.

Rakowicz okazał się bardzo dobrym finansistą – ocalił i rozwinął działalność Banku Włościańskiego w czasie, gdy Wielkopolskę ogarnęła fala bankructw i upadłości banków.

Co więcej pomagał zakładać innym towarzystwa pożyczkowe i kasy oszczędnościowe.

Jego najważniejsza książka dotyczyła też ekonomii: „Kupiec i przemysłowiec, jakim warunkom powinien uczynić zadość i jakie okoliczności uwzględnić, gdy zamierza się osiedlić?”.

Między innymi dzięki zabiegom Franciszka Tadeusza Rakowicza utworzono w Poznaniu Teatr Polski.

Również w Poznaniu wybrano go do Rady Miejskiej.

Zmarł młodo, mając 39 lat – 28 sierpnia 1878 roku w Poznaniu.

Po śmierci męża, jego żona wróciła do Torunia i prowadziła samodzielnie księgarnie, założoną przez Rakowicza.

Symbol książki

Tadeusz Zakrzewski

Rakowicz Franciszek Tadeusz

W: Toruński Słownik Biograficzny
Tom 1, s. 212-213

Sygnatura SIRr IIIA/12t.1

Symbol książki

Zygmunt Celichowski

Dr Franciszek Tadeusz Rakowicz

Tygodnik Ilustrowany, 1879, nr 172-173

Sygnatura  KM 01092

Symbol książki

„Dr. Franciszek Rakowicz”

Gazeta Toruńska
1878, nr 198, s. 3-4

Mikrofilm M 523

Symbol książki

„Franciszek Tadeusz Rakowicz”

Lech
1879, nr 31-33

Sygnatura WF 3847

Symbol książki

Dr. Franciszek Tadeusz Rakowicz założyciel „Gazety Toruńskiej”

Słowo Pomorskie
25 grudnia 1938, nr 295
s. 9

Mikrofilm M 1018

Symbol książki

Szczepan Wierzchosławski

Franciszek Rakowicz (1839-1878)

W: Wybitni ludzie dawnego Torunia
s. 227-230

Sygnatura SIRr IIIA/3a

Symbol książki

Szczepan Wierzchosławski

Franciszek Tadeusz Rakowicz

W: Zasłużeni ludzie Pomorza Nadwiślańskiego z okresu pruskiego

s. 180-183

Sygnatura SIRr IIIA/4e

Symbol książki

Jerzy Długosz

Słownik dziennikarzy regionu pomorsko-kujawskiego

Bydgoszcz 1988

Sygnatura SIRr IIIA/16

Symbol książki

Marian Łysiak, Kazimierz Przybyszewski

Sylwetki lekarzy toruńskich XIX i XX wieku

Toruń 2009

Sygnatura SIRr IIIA/85

Symbol książki

Tadeusz Zakrzewski

Rakowicz Franciszek Tadeusz

Polski Słownik Biograficzny
Tom XXX, s. 505-506

Sygnatura SIRi XVIa/1-t.30

Kontur kwadratu. Rysunek prasy drukarskiej. Napis: Historia Drukarstwa

Największymi drukarzami polskimi na Pomorzu w XIX wieku byli Józef i Sylwester Buszczyńscy.

Od pierwszego numeru z 1 stycznia 1867 roku największy polski dziennik pomorski „Gazeta Toruńska” był drukowany w Drukarni Józefa Buszczyńskiego.

Urodzony w 1823 roku pod poznaniem drukarz specjalnie w celu drukowania „Gazety Toruńskiej” przeniósł się w wieku 43 lat do Torunia w 1866 roku.

 

 

 

 

Fotografia przedstawiająca Józefa Buszczyńskiego
Józef Buszczyński Sygnatura Rkp. TN 1021/ 69

 

Od 1872 roku wziął on na siebie również ryzyko finansowe związane z wydawaniem „Gazety Toruńskiej” i to Józefowi Buszczyńskiemu zawdzięczamy , że czasopismo nie upadło zaledwie po 5 latach istnienia.

W 1875 roku spędził 12 tygodni w areszcie, co było wyrazem nieustannych szykan i represji jakie spotykały polskiego drukarza ze strony Niemców.

Józef Buszczyński wydawał również inne polskie tytuły prasowe: „Przyjaciel. Pismo dla ludu”, „Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu”, „Gospodarz. Pismo rolnicze”.

 

Reklama prasowa: Napis: Toruń 31 grudnia 1866. Szanownej publiczności miejscowej i zamiejscowej donoszę niniejszym nakuniżeniej, iż w miejscu tutejszym przy ul. Żeglarskiej 105 (Seglerstrasse) założyłem Nową Drukarnią. Polecając nowe to przedsięwzięcie Szanownej Publiczności do łaskawego uwzględnienia, przyrzekam obok skorej i rzetelnej usługi umiarkowane ceny. J. Buszczyński
Gazeta Toruńska 1 stycznia 1867 nr 1

 

Spod prasy Józefa Buszczyńskiego wychodziła również polska literatura piękna autorstwa Gustawa Zielińskiego, Józefa Ignacego Kraszewskiego, Hieronima Derdowskiego, Teofila Lenartowicza, Pauliny Wilkońskiej.

Wielką zasługą Drukarni Józefa Buszczyńskiego było wydanie w 1880 roku pierwszej epopei w języku kaszubskim „O panu Czorlińscim co do Pucka po sece jachoł” autorstwa Hieronima Derdowskiego.

Hieronim Derdowski wydrukował też u Buszczyńskiego swoje kolejne poematy w języku kaszubskim:
– Walek na jarmarku
– Kaszube pod Widnem
– Jasiek z kniei

 

Józef Buszczyński zmarł w 1887 roku i został pochowany na cmentarzu św. Jerzego.

 

Fotografia przedstawiająca Sylwestra Buszczyńskiego
Sylwester Buszczyński Sygnatura Rkp TN 1021/76

Drukarnie objął po nim jego syn Sylwester (urodzony w Poznaniu w 1855 roku), który już od 15 roku życia uczył się drukarstwa.

W 1890 roku drukarnia została przeniesiona z ul. Żeglarskiej 10 na ul. Mostową 37, a w 1901 na ul. Mostową 13, gdzie znajdował się też  dom rodziny Buszczyńskich.

Sylwester Buszczyński dalej wydawał „Gazetę Toruńską” za co trafił nawet na miesiąc do pruskiego aresztu.

W końcu wydawanie „Gazety Toruńskiej” przekazał Janowi Brejskiemu, którego ściągnął do Torunia aż z Bochum, sam zaś skupił się na drukowaniu książek.

Jan Brejski w 1894 roku zostaje redaktorem naczelnym Gazety Toruńskiej, a w 1902 uruchamia własną drukarnię.

Sylwester Buszczyński dbał o wysoka jakośc swoich druków.

Sprowadził z Lipska maszyny drukarskie z napędem gazowym, zatrudnił najlepszych introligatorów, drukował na najlepszych gatunkach papieru

Sylwester Buszczyński specjalizował się zwłaszcza w wydawaniu książek do nabożeństwa.

Nakłady sięgały kilkudziesięciu tysięcy egzemplarzy.

Zachowane w zbiorach Książnicy egzemplarze wyróżniają się tłoczoną oprawą ze skóry i spinającymi je złoconymi metalowymi klamrami.

Innym wydawniczym sukcesem okazały się drukowane przez Sylwestra Buszczyńskiego elementarze.

Słynny „Toruński elementarz polski z obrazkami zastósowany do potrzeb dzieci uczących sie w szkołach tylko po niemiecku” ukazał się w kilkunastu wydaniach i rozszedł się w kilkuset tysiącach egzemplarzy po całym zaborze pruskim i wśród polskiej emigracji w Niemczech.

Drukarnia Sylwestra Buszczyńskiego zatrudniała 20 osób.

W 1933 roku zarządzanie drukarnią objął jego syn Sylwester Teodor Buszczyński.

Sylwester Buszczyński zmarł w 1940 roku i został pochowany na cmentarzu św. Jerzego.

Symbol książkiJanina Kapuścińska

Drukarnia Buszczyńskich w Toruniu

Zeszyty Naukowe UMK, Nauki Humanistyczno – Społeczne, Zeszyt 7, Nauka o Książce, Tom 1 : 1962

str. 137 – 152

Sygnatura SIRr XXXVe/5

 

Symbol książkiTadeusz Zakrzewski

Józef Buszczyński (1823-1887)
Sylwester Buszczyński (1855-1940)

W: Wybitni ludzie dawnego Torunia ; str. 203-215

Toruń 1982

Sygnatura SIRr IIIA/3a

 

Symbol książkiJanina Huppenthal

400 lat drukarstwa w Toruniu

Rocznik Toruński 4-5

Toruń 1970-1971

Sygnatura SIRr XXXVe/10

 

Symbol książkiAlojzy Tujakowski

Z dziejów drukarstwa i piśmiennictwa na Pomorzu
400 lat drukarstwa w Toruniu
1569-1969

Toruń 1970

Sygnatura SIRr XXXVe/9

 

Symbol książkiWiktor Frąckowiak

Wydawnictwa z zakresu elementarnej nauki języka polskiego na Pomorzu Gdańskim w latach 1840-1920

Gdańsk 1977

Sygnatura SIRr XXVIII/5

 

Symbol książkiBronisława Woźniczka-Paruzel

Polski ruch wydawniczy w Prusach Zachodnich 1848-1914
Próba syntezy

Toruń 1993

Sygnatura XXXVe/25

 

Do góry

Skip to content