Next Page
prof. Szczepan Wierzchosławski
dr Tomasz Krzemiński
Wokół Gazety Toruńskiej
1867-1921
Dyskusja
14 grudnia 2017
Książnica Kopernikańska w Toruniu
Towarzystwo Miłośników Torunia i Książnica Kopernikańska w Toruniu wróciły do współpracy przy organizacji cyklu spotkań popularnonaukowych „Wieczory Toruńskie” poświęconych dziejom miasta i ludzi Torunia.
Spotkania organizowane są przez dr Katarzynę Tomkowiak – sekretarz ToMiTo i starszego kustosza Książnicy Kopernikańskiej.
W czwartek 14 grudnia o godz. 18.00 gośćmi Ksiąznicy byli prof. dr hab. Szczepan Wierzchosławski i dr Tomasz Krzemiński z Instytutu Historii Polskiej Akademii Nauk.
Spotkanie zorganizowano z okazji 150-rocznicy powstania Gazety Toruńskiej.
Prelegenci nakreślili szerokie tło rozwoju prasy w XIX wieku, w tym zwłaszcza w zaborze pruskim.
Dokładnie opisano przygotowania i uruchomienie redakcji Gazety Toruńskiej.
Nr 1 – Gazeta Toruńska – 1 stycznia 1867
Źródło: Kujawsko-Pomorska Biblioteka Cyfrowa
Bohaterami wykładu byli:
– Franciszek Tadeusz Rakowicz – pierwszy redaktor gazety
– Józef Buszczyński – drukarz i wydawca gazety
– Sylwester Buszczyński – drukarz i wydawca
– Ignacy Danielewski – redaktor naczelny
– Jan Brejski – redaktor naczelny, drukarz i wydawca gazety
Były to postacie wybitne, angażujące się w życie społeczne i polityczne.
Wykładowcy wyjaśnili jaki był profil czasopisma i jego cena.
Omówiono przyczyny kryzysów jakie spotykały Gazetę Toruńską i dramatyczne spadki nakładu.
Bardzo ciekawe były rozważania na temat ducha pozytywizmu i pracy organicznej twórców gazety.
Na sporach w redakcji związanych z elitarnością lub ludowością czasopisma, na temat współpracy z duchowieństwem albo trzymaniu się laickości gazety.
Kontrowersje wśród społeczności polskiej budziły również ambicje polityczne redaktorów, które podważały tradycyjną rolę konserwatywnego ziemiaństwa.
18 stycznia 1920 – Gazeta Toruńska
Przedstawiono środki zaradcze jakie podejmowali kolejni redaktorzy związane ze zmianą charakteru gazety i jej rozpowszechnianiem wśród ludu.
Rozmawiano również o polskich konkurentach gazety – „Pielgrzymie” wydawanym w Pelplinie i o fenomenie „Gazety Grudziądzkiej” wydawanej przez Wiktora Kulerskiego, która osiągnęła ponad 100-tysięczny nakład.
Bardzo ciekawe były rozważania na temat cenzury działającej w państwie pruskim, o procesach prasowych, rujnujących karach finansowych. o ciężkiej doli tzw. redaktora odpowiedzialnego, który etatowo odsiadywał wyroki więzienia, nie rzadko nawet kilkuletnie.
Siła Gazety Toruńskiej była tez odzwierciedleniem siły gospodarczej Polaków w Toruniu, którzy stanowili mniejszość mieszkańców miasta i to mniejszość uboższą.
Słuchacze dowiedzieli sie również wielu ciekawostek na temat techniki drukarskiej, zmianach jakie zachodziły w drukarniach, przechodzeniu od prasy ręcznej do cylindrycznych maszyn rotacyjnych.
Wykład wywołał duże zainteresowanie.
Publiczność żywo reagowała na przekazywane wiadomości i włączała się do dyskusji.
Wykładowi towarzyszyła również wystawa.
Zaprezentowano na niej unikatowe przedmiotu ofiarowane Książnicy Kopernikańskiej przez rodzinę państwa Buszczyńskich, wieloletnich właścicieli Drukarni Nakładczej i wydawców Gazety Toruńskiej.
Na wystawie można było obejrzeć rodzinne pamiątki związane z Józefem Buszczyńskim i Sylwestrem Buszczyńskim, stare fotografie przedstawiające rodzinę za stołem w ogrodzie, w salonie na spacerze.
Zaprezentowano stare czcionki i stemple z drukarni, kasztę z justunkiem, winkielak, czyli wierszownik do ręcznego składania wierszy z czcionek.
Można było poznać stare dokumenty takie jak:
– koncesję dla Józefa Buszczyńskiego na założenie drukarni w Toruniu wydaną przez Królewską Regencję w Kwidzynie w 1866 roku
– zaświadczenie królewskiej Komisji Egzaminacyjnej dla Drukarzy, ze Józef Buszczyński zdał egzamin i może samodzielnie prowadzić zakład drukarski z 1866 roku
– pismo Józefa Buszczyńskiego do Magistratu Torunia , zawiadamiające o uruchomieniu drukarnia z 1866 roku
-pozwolenie policji na umieszczenie szyldu nad drukarnią
Oczywiście na wystawie zaprezentowano również oryginalne numery Gazety Toruńskiej.
Wszyscy uczestnicy „Wieczorów Toruńskich” otrzymali na pamiątkę odbitki wykonane z oryginalnych stempli Drukarni Nakładczej Buszczyńskich.
Tygodnik Ilustrowany, 1879, nr 172, Sygnatura KM 01092
Franciszek Tadeusz Rakowicz urodził się 1 czerwca 1839 roku w Golejewku koło Rawicza w Wielkopolsce.
Jego ojciec był nauczycielem i autorem bardzo popularnego polskiego elementarza „Nauka czytania i pisania”, który miał ponad sto wydań.
Franciszek Tadeusz Rakowicz ukończył gimnazjum w Poznaniu.
Studiował medycynę w Berlinie.
W 1862 roku uzyskał stopień doktora medycyny, ale nigdy nie praktykował.
Poświęcił się dziennikarstwu i publicystyce gospodarczej.
Był redaktorem „Nadwiślanina” w Chełmnie oraz „Dziennika Poznańskiego”.
Jednocześnie uczył się drukarstwa i księgarskiego fachu w Lipsku w wydawnictwie Brockhausa.
Gazeta Toruńska, 1867, nr 1, Mikrofilm M 523
1 stycznia 1867 roku stanął na czele nowo powstałej „Gazety Toruńskiej”.
Jej siedziba mieściła się pod adresem Rakowicza na ul. Żeglarskiej 105 (dziś 10).
W stopce gazety było napisane pisało:
„Nakładem F. T. Rakowicza w Toruniu – Druk J. Buszczyńskiego w Toruniu”.
„Gazeta Toruńska” była pierwszym dziennikiem wydawanym w Toruniu.
Publikacje Rakowicza dotyczył z jednej strony spraw gospodarczych.
Z drugiej strony był on orędownikiem emancypacji kobiet.
Rakowicz w Toruniu spędził 7 lat.
W 1870 roku założył w Toruniu Towarzystwo Pomocy Naukowej dla Dziewcząt Polskich.
Był też założycielem Spółki Pożyczkowej oraz Towarzystwa Przemysłowego.
Oryginał : Biblioteka Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk; skan Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa
Oprócz wydawania „Gazety Toruńskiej” Franciszek Tadeusz Rakowicz parał się też księgarstwem.
Jego księgarnia przy ul. Żeglarskiej 10 wydawała książki i prowadziła wypożyczalnię książek.
Księgarnia Rakowicza wydała około 30 książek.
Zasłynęła wydawanym przez pięć lat książkowym „Kalendarzem polskim”.
W „Gazecie Toruńskiej” publikował również własne teksty literackie – opowiadania:
– „Szatan na pokucie”
– „Karol”
Zajmował się też tłumaczeniami:
– John Stuart Mill – Poddaństwo kobiet
– Fanny Lewald – O emancypacji kobiet
W 1872 roku jako pierwszy Polak został wybrany do Rady Miejskiej Torunia.
W Toruniu też ożenił się w 1871 roku z mieszkanką naszego miasta Jadwiga Pomorską.
Toruń opuścił w 1873 roku, kiedy to objął funkcje dyrektora Banku Włościańskiego w Poznaniu, za wstawiennictwem jego fundatora hrabiego Jana Działyńskiego z Kórnika.
Rakowicz okazał się bardzo dobrym finansistą – ocalił i rozwinął działalność Banku Włościańskiego w czasie, gdy Wielkopolskę ogarnęła fala bankructw i upadłości banków.
Co więcej pomagał zakładać innym towarzystwa pożyczkowe i kasy oszczędnościowe.
Jego najważniejsza książka dotyczyła też ekonomii: „Kupiec i przemysłowiec, jakim warunkom powinien uczynić zadość i jakie okoliczności uwzględnić, gdy zamierza się osiedlić?”.
Między innymi dzięki zabiegom Franciszka Tadeusza Rakowicza utworzono w Poznaniu Teatr Polski.
Również w Poznaniu wybrano go do Rady Miejskiej.
Zmarł młodo, mając 39 lat – 28 sierpnia 1878 roku w Poznaniu.
Po śmierci męża, jego żona wróciła do Torunia i prowadziła samodzielnie księgarnie, założoną przez Rakowicza.
Tadeusz Zakrzewski
Rakowicz Franciszek Tadeusz
W: Toruński Słownik Biograficzny
Tom 1, s. 212-213
Sygnatura SIRr IIIA/12t.1
Zygmunt Celichowski
Dr Franciszek Tadeusz Rakowicz
Tygodnik Ilustrowany, 1879, nr 172-173
Sygnatura KM 01092
„Dr. Franciszek Rakowicz”
Gazeta Toruńska
1878, nr 198, s. 3-4
Mikrofilm M 523
„Franciszek Tadeusz Rakowicz”
Lech
1879, nr 31-33
Sygnatura WF 3847
Dr. Franciszek Tadeusz Rakowicz założyciel „Gazety Toruńskiej”
Słowo Pomorskie
25 grudnia 1938, nr 295
s. 9
Mikrofilm M 1018
Szczepan Wierzchosławski
Franciszek Rakowicz (1839-1878)
W: Wybitni ludzie dawnego Torunia
s. 227-230
Sygnatura SIRr IIIA/3a
Szczepan Wierzchosławski
Franciszek Tadeusz Rakowicz
W: Zasłużeni ludzie Pomorza Nadwiślańskiego z okresu pruskiego
s. 180-183
Sygnatura SIRr IIIA/4e
Jerzy Długosz
Słownik dziennikarzy regionu pomorsko-kujawskiego
Bydgoszcz 1988
Sygnatura SIRr IIIA/16
Marian Łysiak, Kazimierz Przybyszewski
Sylwetki lekarzy toruńskich XIX i XX wieku
Toruń 2009
Sygnatura SIRr IIIA/85
Tadeusz Zakrzewski
Rakowicz Franciszek Tadeusz
Polski Słownik Biograficzny
Tom XXX, s. 505-506
Sygnatura SIRi XVIa/1-t.30
Największymi drukarzami polskimi na Pomorzu w XIX wieku byli Józef i Sylwester Buszczyńscy.
Od pierwszego numeru z 1 stycznia 1867 roku największy polski dziennik pomorski „Gazeta Toruńska” był drukowany w Drukarni Józefa Buszczyńskiego.
Urodzony w 1823 roku pod poznaniem drukarz specjalnie w celu drukowania „Gazety Toruńskiej” przeniósł się w wieku 43 lat do Torunia w 1866 roku.
Józef Buszczyński Sygnatura Rkp. TN 1021/ 69
Od 1872 roku wziął on na siebie również ryzyko finansowe związane z wydawaniem „Gazety Toruńskiej” i to Józefowi Buszczyńskiemu zawdzięczamy , że czasopismo nie upadło zaledwie po 5 latach istnienia.
W 1875 roku spędził 12 tygodni w areszcie, co było wyrazem nieustannych szykan i represji jakie spotykały polskiego drukarza ze strony Niemców.
Józef Buszczyński wydawał również inne polskie tytuły prasowe: „Przyjaciel. Pismo dla ludu”, „Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu”, „Gospodarz. Pismo rolnicze”.
Gazeta Toruńska 1 stycznia 1867 nr 1
Sygnatura WF 606
Spod prasy Józefa Buszczyńskiego wychodziła również polska literatura piękna autorstwa Gustawa Zielińskiego, Józefa Ignacego Kraszewskiego, Hieronima Derdowskiego, Teofila Lenartowicza, Pauliny Wilkońskiej.
Wielką zasługą Drukarni Józefa Buszczyńskiego było wydanie w 1880 roku pierwszej epopei w języku kaszubskim „O panu Czorlińscim co do Pucka po sece jachoł” autorstwa Hieronima Derdowskiego.
Hieronim Derdowski wydrukował też u Buszczyńskiego swoje kolejne poematy w języku kaszubskim:
– Walek na jarmarku
– Kaszube pod Widnem
– Jasiek z kniei
Józef Buszczyński zmarł w 1887 roku i został pochowany na cmentarzu św. Jerzego.
Sylwester Buszczyński Sygnatura Rkp TN 1021/76
Drukarnie objął po nim jego syn Sylwester (urodzony w Poznaniu w 1855 roku), który już od 15 roku życia uczył się drukarstwa.
W 1890 roku drukarnia została przeniesiona z ul. Żeglarskiej 10 na ul. Mostową 37, a w 1901 na ul. Mostową 13, gdzie znajdował się też dom rodziny Buszczyńskich.
Sylwester Buszczyński dalej wydawał „Gazetę Toruńską” za co trafił nawet na miesiąc do pruskiego aresztu.
W końcu wydawanie „Gazety Toruńskiej” przekazał Janowi Brejskiemu, którego ściągnął do Torunia aż z Bochum, sam zaś skupił się na drukowaniu książek.
Jan Brejski w 1894 roku zostaje redaktorem naczelnym Gazety Toruńskiej, a w 1902 uruchamia własną drukarnię.
Sygnatura MAG TN 7778
Sylwester Buszczyński dbał o wysoka jakośc swoich druków.
Sprowadził z Lipska maszyny drukarskie z napędem gazowym, zatrudnił najlepszych introligatorów, drukował na najlepszych gatunkach papieru
Sylwester Buszczyński specjalizował się zwłaszcza w wydawaniu książek do nabożeństwa.
Nakłady sięgały kilkudziesięciu tysięcy egzemplarzy.
Zachowane w zbiorach Książnicy egzemplarze wyróżniają się tłoczoną oprawą ze skóry i spinającymi je złoconymi metalowymi klamrami.
Sygnatura MAG 204087
Innym wydawniczym sukcesem okazały się drukowane przez Sylwestra Buszczyńskiego elementarze.
Słynny „Toruński elementarz polski z obrazkami zastósowany do potrzeb dzieci uczących sie w szkołach tylko po niemiecku” ukazał się w kilkunastu wydaniach i rozszedł się w kilkuset tysiącach egzemplarzy po całym zaborze pruskim i wśród polskiej emigracji w Niemczech.
Drukarnia Sylwestra Buszczyńskiego zatrudniała 20 osób.
W 1933 roku zarządzanie drukarnią objął jego syn Sylwester Teodor Buszczyński.
Sylwester Buszczyński zmarł w 1940 roku i został pochowany na cmentarzu św. Jerzego.
Sygnatura MAG 204087
Gazeta Toruńska 26 sierpień 1902 nr 197
Janina Kapuścińska
Drukarnia Buszczyńskich w Toruniu
Zeszyty Naukowe UMK, Nauki Humanistyczno – Społeczne, Zeszyt 7, Nauka o Książce, Tom 1 : 1962
str. 137 – 152
Sygnatura SIRr XXXVe/5
Tadeusz Zakrzewski
Józef Buszczyński (1823-1887)
Sylwester Buszczyński (1855-1940)
W: Wybitni ludzie dawnego Torunia ; str. 203-215
Toruń 1982
Sygnatura SIRr IIIA/3a
Janina Huppenthal
400 lat drukarstwa w Toruniu
Rocznik Toruński 4-5
Toruń 1970-1971
Sygnatura SIRr XXXVe/10
Alojzy Tujakowski
Z dziejów drukarstwa i piśmiennictwa na Pomorzu
400 lat drukarstwa w Toruniu
1569-1969
Toruń 1970
Sygnatura SIRr XXXVe/9
Wiktor Frąckowiak
Wydawnictwa z zakresu elementarnej nauki języka polskiego na Pomorzu Gdańskim w latach 1840-1920
Gdańsk 1977
Sygnatura SIRr XXVIII/5
Bronisława Woźniczka-Paruzel
Polski ruch wydawniczy w Prusach Zachodnich 1848-1914
Próba syntezy
Toruń 1993
Sygnatura XXXVe/25
