Previous Page · Next Page
„Wybitni ludzie dawnego Torunia”
„Artyści w dawnym Toruniu”
„Toruńscy twórcy nauki i kultury (1945-1985)”
W latach 1982-1989 ukazały się trzy kompendia biograficzne wydane przez Towarzystwo Naukowe w Toruniu w serii „Prace popularnonaukowe”.
Prace nad biografiami podjęto w związku z przypadającą w 1983 roku 750-tą rocznicą nadania Toruniowi praw miejskich.
Książki te miały olbrzymie znaczenie w wypełnieniu luki w wiedzy historycznej mieszkańców Torunia o postaciach, które przyczyniły się do rozwoju miasta.
Wybitni ludzie dawnego Torunia
pod redakcją Mariana Biskupa
Towarzystwo Naukowe w Toruniu
Prace popularnonaukowe nr 39
Toruń 1982
Sygnatura SIRr IIIA/3a
Kompendium zawiera 54 szkice biograficzne, poświęcone osobom odznaczającym się na polu nauki i kultury, działaczom społeczno-politycznym i narodowym, literatom, publicystom, redaktorom prasy regionalnej, drukarzom, wydawcom, architektom, bibliofilom, ludziom teatru i muzykom.
Równie wybitne było grono autorów szkiców: Irena Janosz-Biskupowa, Karol Górski, Marian Biskup, Henryk Rietz, Stanisław Salmonowicz, Anna Krzewińska, Jerzy Serczyk, Kazimierz Maliszewski, Marian Pawlak, Jerzy Wojtowicz, Szczepan Wierzchosławski, Janina Huppenthal, Sławomir Kalembka, Tadeusz Zakrzewski, Barbara Serczykowa, Kazimierz Jasiński, Krystyna Podlaszewska, Leon Witkowski, Mieczysław Wojciechowski, Kazimierz Przybyszewski, Leonard Jarzębowski, Zenon H. Nowak, Lidia Kuchtówna, Karola Ciesielska, Józef Poklewski, Witold Pronobis.
Szkice biograficzne ułożono chronologicznie.
Poświęcono je nastepujacym osobom:
- Tilman vom Wege (1400-1457) – burmistrz Starego Miasta Torunia, przywódca Związku Pruskiego
- Łukasz Watzenrode (1447-1512) – biskup warmiński, protektor i opiekun Mikołaja Kopernika
- Mikołaj Kopernik (1473-1543) – astronom, twórca nowego obrazu Wszechświata
- Henryk Stroband (1548-1609) – burmistrz i promotor Gimnazjum Akademickiego w Toruniu
- Piotr Artomiusz (Krzesichleb) (1522-1609) – kaznodzieja luterański i pisarz
- Ulryk Schober (1559-1598) – poeta i konrektor Gimnazjum Akademickiego w Toruniu
- Jan Rybiński (1565-1608) – poeta i nauczyciel języka polskiego
- Jan Turnowski Młodszy (1567-1629) – pastor, pisarz i profesor Gimnazjum Akademickiego w Toruniu
- Konrad Graser (1585-1630) – rektor Gimnazjum Akademickiego w Toruniu
- Adam Freytag (1608-1650) – matematyk i inżynier wojskowy
- Krzysztof Hartknoch (1644-1687) – profesor Gimnazjum Akademickiego w Toruniu, historyk Pomorza i Prus
- Jakub Kazimierz Rubinkowski (1668-1749) – poczmistrz królewski, rajca i burgrabia toruński
- Jakub Henryk Zerneke (1672-1741) – historyk Torunia
- Jerzy Piotr Schultz (1680-1748) – uczony pedagog, redaktor czasopism
- Efraim Oloff (1685-1735) – pastor, profesor Gimnazjum Akademickiego w Toruniu, erudyta i miłośnik języka polskiego
- Michał Bogusław Ruttich (1686-1729) – pastor, lingwista, miłośnik języka polskiego
- Jan Daniel Hoffmann (1701-1766) – lektor języka polskiego, historyk Polski i Prus
- Jan Michał Hube (1737-1807) – fizyk, pedagog, dyrektor nauk w Szkole Rycerskiej w Warszawie
- Krystian Bogumił Steiner (1746-1814) – prawnik, historyk, profesor Szkoły Rycerskiej w Warszawie
- Samuel Thomas Soemmerring (1755-1830) – uczony, anatom, lekarz i fizyk
- Karol Gothelf Praetorius (1763-1827) – prezydent i historyk Torunia
- Samuel Bogumił Linde (1771-1847) – językoznawca, bibliograf i pedagog
- Fryderyk Florian Skarbek (1792-1866) – ekonomista, historyk i literat
- Teodor Donimirski (1809-1884) – działacz narodowy i społeczny
- Ernest Lambeck (1814-1892) – księgarz, drukarz i wydawca
- Ludwik Ślaski (1818-1898) – działacz narodowy i społeczny
- Ignacy Łyskowski (1820-1898) – pisarz, działacz narodowy i społeczny
- Julian Prejs – Sjerp Polaczek (1820-1904) – pisarz, wydawca, działacz narodowy i społeczny
- Józef (1823-1887) i Sylwester (1855-1940) Buszczyńscy, drukarze i wydawcy, działacze narodowi i społeczni
- Ignacy Danielewski (1829-1907) – literat, dziennikarz, wydawca, działacz narodowy i społeczny
- Franciszek Rakowicz (1839-1878) – dziennikarz, działacz narodowy i społeczny
- Zygmunt Działowski (1843-1878) – działacz narodowy, społeczny i kulturalny
- Stanisław Kujot (1845-1914) – ksiądz, historyk, działacz narodowy i społeczny
- Leon Szuman (1852-1920) – lekarz, działacz narodowy i społeczny
- Artur Semrau (1862-1940) – historyk, archiwista i muzeolog
- Jan Brejski (1863-1934) – działacz narodowy, redaktor i wydawca
- Otton Steinborn (1868-1936) – lekarz działacz narodowy i społeczny
- Alfons Mańkowski (1870-1941) – ksiądz, historyk, działacz narodowy i społeczny
- Zygmunt Moczyński (1871-1940) – kompozytor, dyrygent i pedagog
- Helena Steinbornowa (1875-1952) – działaczka narodowa i społeczna
- Kazimierz Ulatowski (1884-1975) – architekt i działacz społeczny
- Eugeniusz Przybył (1884-1965) – artysta i bibliofil; Janina Przybyłowa (1892-1975) – działaczka kulturalno-społeczna
- Stanisław Tync (1889-1964) – historyk szkolnictwa i wychowania
- Marian Sydow (1890-1948) – regionalista, bibliofil, działacz społeczny
- Antoni Bolt (1891-1941) – prezydent Torunia
- Władysław Bracki (1892-1970) – aktor, reżyser, dyrektor Teatru Ziemi Pomorskiej
- Zygmunt Mocarski (1894-1941) – bibliotekarz i bibliofil, historyk kultury, organizator życia naukowego
- Helena Piskorska (1895-1973) – archiwista i historyk
- Tadeusz Pietrykowski (1895-1940) – prawnik, miłośnik historii, bibliofil, działacz społeczny
- Gwido Smarzyński (1906-1973) – historyk sztuki, muzeolog
- Marian Magdański (1908-1944) – archiwista i historyk
- Julian Nowicki (1912-1936) – działacz robotniczy
Artyści w dawnym Toruniu
pod redakcją Józefa Poklewskiego
Towarzystwo Naukowe w Toruniu
Prace popularnonaukowe nr 43
Toruń 1985
Sygnatura SIRr IIIA/3c
Zbiór zawiera 30 szkiców biograficznych poświęconych artystom reprezentującym najróżniejsze specjalności.
Są wśród nich architekci, malarze, rzeźbiarze, graficy, złotnicy, snycerze tworzący w Toruniu do 1939 r.
Dzięki nim Toruń był w przeszłości znanym ośrodkiem artystycznym.
Miasto rozsławili zwłaszcza złotnicy.
Wśród szkiców znalazły się również trzy hasła zbiorowe – poswięcone pomnikom Kopernika, Konfraterni Artystów i scenografom teatralnym.
Wśród autorów szkiców znaleźli się: Marian Arszyński, Jerzy Frycz, Eugeniusz Gąsiorowski, Jolanta Goławska, Sławomir Kalembka, Janina Kruszelnicka, Zygmunt Kruszelnicki, Bogusław Mansfeld, Janina Mazurkiewicz, Anna Mosingiewicz, Roman Nowina-Konopka, Elżbieta Pilecka, Józef Poklewski, Iwona de Rosset, Stanisław Salmonowicz, Sławomir Szczerbiński, Michał Woźniak.
Szkice biograficzne ułożono chronologicznie.
Poświęcono je nastepujacym osobom:
- Mistrz Andrzej (1370-1420) – budowniczy miejski
- Hans Gotland (1390-1445) – mistrz budowlany
- Prokop (druga połowa XV wieku) – mistrz budowlany
- Hans Brand (druga połowa XV wieku) – rzeźbiarz i budowniczy
- Antoni van Obberghen (1543-1611) – budowniczy i architekt
- Fabian (1559-1605) i Maciej (1564-1588) Neisserowie – malarz i snycerz
- Antoni Möller (1563-1611) – malarz
- Bartłomiej Strobel (1591-1650) – malarz baroku
- Zachariasz Lange (1600-1652) – złotnik
- Jan Chrystian Bierpfaff (1610-1680) – złotnik królewski i toruński
- Jan I von Hausen (1647-1691), Jan II von Hausen (1676-1747) – złotnicy toruńscy
- Jakub Weintraub (1660-1728) – złotnik toruński
- Jan Antoni Langenhahn Starszy (1700-1757), Jan Antoni Langenhahn Młodszy (1737-1795) – rzeźbiarze toruńscy
- Jan Chrzciciel Cocchi (1701-1759) – architekt toruński
- Jerzy Fryderyk Steiner (1704-1766) – rysownik toruński
- Andrzej Christlieb Dittmann (1710-1767) – pastor, uczony i sztycharz amator
- Jan Letyński (1710-1780) – złotnik
- Efraim Schröger (1727-1783) – architekt toruński i warszawski
- Jan Guhr (pierwsza połowa XVIII wieku) – snycerz toruński
- Jan Jerzy Petri (zm. ok. 1772 r.) – malarz
- Kazimierz Łukaszewicz (zm. po 1794 r.) – malarz
- Rodzina Jacobich – malarzy toruńskich w XVIII-XX wieku
- Marian Jakub Ignacy Jaroczyński (1819-1901) – malarz, grafik, rzeźbiarz, działacz społeczny
- Teodor Edward Knorr (ur. 1882 r.) – malarz toruński
- Wojciech Aleksander Durek (1888-1951) – rzeźbiarz i malarz
- Ignacy Zelek (1894-1961) – rzeźbiarz
- Ignacy Felicjan Tłoczek (1902-1982) – architekt i urbanista
- Toruńskie pomniki Kopernika
- Malarze toruńskiej „Konfraterni Artystów” (1920-1939)
- Scenografowie teatru toruńskiego (1920-1939)
Toruńscy twórcy nauki i kultury (1945-1985)
pod redakcją Mariana Biskupa i Andrzeja Gizińskiego
Towarzystwo Naukowe w Toruniu
Prace popularnonaukowe nr 50
Toruń 1989
Sygnatura SIRr IIIA/3b
Kompendium przedstawia sylwetki 53 zasłużonych torunian.
Są to przede wszystkim ludzie nauki – pierwsi wykładowcy Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.
W książce odnajdziemy również biogramy ludzi pióra, teatru, fotografików i muzyków.
Autorami artykułów są Zofia Abramowiczówna, Marian Arszyński, Henryk Baranowski, Franciszek Błażejewski, Jadwiga Chudziakowa, Wiesław Domasłowski, Henryk Dubowik, Teresa Friedelówna, Jerzy Frycz, Janusz Gilas, Alicja Grześkowiak, Leon Gumański, Artur Hutnikiewicz, Leszek Janiszewski, Kazimierz Jasiński, Leon Jeśmanowicz, Janusz Justyński, Sławomir Kalembka, Marian Kallas, Klemens Kępczyński, Henryk Koneczny, Zbigniew Kruszelnicki, Janusz Kryszak, Lidia Kuchtówna, Anna Kulikowska, Kazimierz Lubiński, Alicja Łodzińska, Jerzy Maciejewski, Bogusław Mansfeld, Józef Poklewski, Józef Szudy, Jerzy Tomala, Andrzej Tomczak, Leon Witkowski, Zbigniew Witkowski, Michał Woroniecki, Stefan Wołoszyn, Andrzej Woszczyk, Marek Zaidlewicz.
Szkice biograficzne ułożono tym razem alfabetycznie.
Poświęcono je nastepujacym osobom:
- Helena Bychowska (1909-1959) – literat i tłumacz
- Alojzy Czarnecki (1893-1980) – fotograf i fotografik
- Zygmunt Czerny (1888-1975) – historyk literatur i języków romańskich, profesor UMK
- Tadeusz Czeżowski (1899-1981) — filozof, profesor UMK
- Władysław Dziewulski (1878-1962) – astronom, profesor UMK
- Henryk Elzenberg (1887-1967) – filozof, profesor UMK
- Jerzy Frycz (1927-1985) – konserwator i historyk sztuki, docent UMK
- Olgierd Gałdyński (1921-1984) – artysta fotografik
- Tadeusz Godziszewski (1904-1977) – rzeźbiarz i pedagog
- Marian Gumowski (1881-1974) – numizmatyk, sfragistyk i heraldyk, profesor UMK
- Kazimierz Hartleb (1886-1951) – historyk kultury, profesor UMK
- Wojciech Hejnosz (1895-1976) – historyk prawa, profesor UMK
- Jerzy Hoppen (1891-1969) – artysta malarz, grafik, profesor UMK
- Wilam Horzyca (1889-1959) – reżyser i dyrektor teatru, krytyk literacki, poeta i redaktor
- Janina Hurynowicz (1894-1967) – fizjolog i neurolog, profesor UMK
- Aleksander Jabłoński (1898-1980) – fizyk, profesor UMK
- Roman Jakimowicz (1889-1951) – archeolog, profesor UMK
- Bronisław Jamontt (1886-1957) – artysta malarz, profesor UMK
- Stanisław Jaskowski (1906-1965) – logik, profesor i rektor UMK
- Ludwik Kolankowski (1882-1956) – historyk, pierwszy rektor UMK
- Karol Koranyi (1897-1964) – historyk państwa i prawa, profesor i rektor UMK
- Wiktor Kornatowski (1911-1975) – historyk doktryn polityczno-prawnych, docent UMK
- Jan Krajewski (1913-1978) – prawnik, profesor UMK
- Eugeniusz Kucharski (1880-1952) – historyk i teoretyk literatury, profesor UMK
- Edward Kuczyński (1905-1958) – grafik, docent UMK
- Andrzej Lewicki (1910-1972) – psycholog, profesor UMK
- Jerzy Liczkowski (1914-1983) – ekonomista, profesor UMK
- Witold Łukaszewicz (1911-1975) – historyk, profesor i rektor UMK
- Tadeusz Makowiecki (1900-1952) – historyk literatury i sztuki, profesor UMK
- Ryszard Mienicki (1886-1956) – historyk i archiwista, profesor UMK
- Hugon Moryciński (1904-1973) – aktor, rezyser i dyrektor teatru
- Władysław Namysłowski (1889-1957) – prawnik i historyk, profesor UMK
- Stefan Narębski (1892-1966) – architekt, profesor UMK
- Tymon Niesiołowski (1882-1965) – malarz, grafik, profesor UMK
- Bronisław Pawłowski (1883-1962) – bibliotekarz, archiwista, historyk, profesor UMK
- Tadeusz Petrykowski (1921-1983) – prozaik i dramatopisarz
- Ernest Pischinger (1905-1980) – chemik, profesor UMK
- Walerian Preisner (1894-1966) – romanista, bibliotekarz, docent UMK
- Jan Prüffer (1890-1959) – zoolog i biolog, profesor UMK
- Jerzy Remer (1888-1979) – historyk sztuki, konserwator i muzeolog, profesor UMK
- Eugeniusz Słuszkiewicz (1901-1981) – językoznawca i orientalista, profesor UMK
- Kazimierz Sośnicki (1883-1976) – pedagog, profesor UMK
- Stefan Srebrny (1890-1962) – filolog klasyczny, profesor UMK
- Bożena Stelmachowska (1889-1956) – etnograf, profesor UMK
- Antoni Swinarski (1910-1985) – chemik, profesor i rektor UMK
- Jerzy Śliwowski (1907-1983) – prawnik, profesor UMK
- Leonard Torwirt (1912-1967) – malarz konserwator dzieł sztuki, docent UMK
- Halina Turska (1901-1979) – jezykoznawca, profesor UMK
- Jan Michał Wieczorek (1904-1980) – kompozytor, dyrygent i pedagog
- Bronisław Włodarski (1895-1974) – historyk, profesor UMK
- Jan Zabłocki (1894-1978) – przyrodnik, profesor UMK
- Witold Zacharewicz (1904-1974) – chemik, profesor UMK
- Karol Wiktor Zawodziński (1890-1949) – krytyk literacki, rusycysta, profesor UMK
Tadeusz Nowak
Oblężenie Torunia w roku 1658
Wydawnictwo Napoleon V
Oświęcim 2016
Sygnatura SIRr VIII/T-181
Wydawnictwo „Napoleon V” przygotowało reedycje książki Tadeusza Nowaka opublikowanej w 1936 roku.
Edycji i przygotowania tekstu dokonał Artur Gajewski.
Monografia „Oblężenie Torunia w 1658 roku” mimo upływu 80 lat od pierwszego wydania w Rocznikach Towarzystwa Naukowego Toruniu nadal jest znakomitym opracowaniem ważnej operacji wojskowej z czasów potopu szwedzkiego.
Toruń został zajęty przez Szwedów już w 1655 roku.
Dopiero trzy lata później w 1658 roku wojska polskie i wojska cesarskie podjęły się oblężenia miasta, które trwało pół roku od 2 lipca do 30 grudnia.
Załoga szwedzka liczyła ok 2500 ludzi.
Wojska sojusznicze liczyły około 21000 żołnierzy (piechota, dragonia, rajtaria, jazda polska).
Podczas oblężenia przy armii obecny był również król Jan Kazimierz.
Tadeusz Nowak drobiazgowo opisał:
– przygotowania do oblężenia
– oblężenie regularne, które zaczęło się właściwie dopiero 26 września
– sytuacje wewnątrz miasta
– szturm walny w nocy z 16 na 17 listopada
– schyłek oblężenia i kapitulację
Zwycięskie oblężenie przyniosło uznanie marszałkowi i hetmanowi polnemu Jerzemu Lubomirskiemu.
Sylwia Grochowina
„Toruński Holokaust”
Losy Żydówek z podobozu KL Stutthof o nazwie Baukommando Weichsel (OT Thorn) w świetle relacji i wspomnień ocalałych ofiar i świadków
Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika
Towarzystwo Naukowe w Toruniu
Toruń 2016
Sygnatura SIRr VIb/8-67
Dr hab. Sylwia Grochowina jest adiunktem w Instytucie Historii i Archiwistyki UMK.
Specjalizuje się w historii powszechnej i Polski XX wieku, zwłaszcza w badaniach nad okresem okupacji niemieckiej, eksterminacją ludności polskiej, dziejami Kościoła katolickiego i innych wyznań, niemiecką polityką oświatową i kulturalną.
Jest autorką wielu monografii i artykułów naukowych, na przykład:
| 1. | Nauczanie dzieci polskich w jawnym niemieckim i tajnym polskim systemie szkolnym w Toruniu w latach 1939-1945 / Sylwia Grochowina. – Toruń : Fundacja „Archiwum i Muzeum Pomorskie Armii Krajowej oraz Wojskowej Służby Polek”, 2007. |
| 2. | Polityka kulturalna niemieckich władz okupacyjnych w okręgu Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie, w okręgu Rzeszy Kraj Warty i w Rejencji Katowickiej w latach 1939-1945 / Sylwia Grochowina. – Toruń : Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej, 2013. |
| 3. | Szkolnictwo niemieckie w Okręgu Rzeszy Gdańsk – Prusy Zachodnie w latach 1939-1945 (obszar II RP) / Sylwia Grochowina. – Toruń : Wydawnictwo Mado, 2008. |
| 4. | „Toruński Holokaust” : losy Żydówek z podobozu KL Stutthof o nazwie Baukommando Weichsel (OT Thorn) w świetle relacji i wspomnień ocalalych ofiar i świadków / Sylwia Grochowina. – Toruń : Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika : Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 2016. |
Książka „Toruński Holokaust” odsłania mało znane oblicze zagłady Żydów.
Poświęcona jest tragicznym losom kobiet żydowskich pracujących w podobozie KL Stutthof w Toruniu pod nazwą Baukommando Weichsel (Organisation Todt Thorn).
Obóz ten funkcjonował od końca sierpnia 1944 do stycznia 1945 roku.
Obóz wykonywał specjalne plany budowlane w okolicach Torunia (budowa umocnień wojskowych wokół Torunia).
Kadrą obozu było około 140 esesmanów.
W obozie pracowało około 5000 Żydówek.
Praca była metodą prowadzącą do ich wycieńczenia i śmierci.
Podstawowym źródłem informacji na temat funkcjonowania obozu są zeznania i wspomnienia kobiet, które przeżyły katorżniczą pracę.
Okręgowa Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Bydgoszczy zgromadziła również zeznania Polaków, którzy byli świadkami koszmaru więźniów obozu.
Sylwia Grochowina oddaje w wielu miejscach monografii głos ofiarom tragedii, co czyni opracowanie szczególnie wyrazistym i plastycznym.
Książka podzielona została na sześć rozdziałów.
Rozdział I – Droga do zbrodni holokaustu
Autorka omawia w nim nazistowską politykę wobec Żydów do 1939 roku oraz jej ewolucje od agresji na Polskę do 1945 roku.
Rozdział II – Nie tylko KL Auschwitz… Obóz Stutthof
W rozdziale przedstawiono powstanie, status i strukturę KL Stutthof oraz organizację pracy więźniów.
Opisano również przebieg ewakuacji obozu.
Rozdział III – KL Stutthof w realizacji planu „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej”
Rozdział IV – Podobozy dla więźniów żydowskich
Rozdział V – Baukommando Weichsel (OT Thorn)
Autorka opisała utworzenie i załogę obozu.
Przedstawiła siłę roboczą i zasięg pracy.
Omówiła warunki bytowe więźniarek żydowskich.
Napisała o szykanach i śmiertelności.
Opisała również przebieg ewakuacji.
Rozdział VI – Po wojnie…
Rozdział poświęcony jest odpowiedzialności za zbrodnie.
Zawarto w nim również opis prac ekshumacyjnych.
Przedstawiono też upamiętnienie zbrodni.
Całość książki dopełnia rozdział „Świadectwa zbrodni”.
Znalazły się w nim:
- dokumenty niemieckie
- relacje ocalałych ofiar i świadków
- protokoły z prac ekshumacyjnych
- fotografie
