24 X 2019 w Książnicy Kopernikańskiej odbył się Wieczór Toruński i podniosła uroczystość z okazji „100 lat PCK w Toruniu i na Pomorzu”.

Członkowie najstarszej polskiej organizacji humanitarnej wchodzącej w skład Międzynarodowego Ruchu Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca świętowali w Toruniu w swym gronie, ale i wraz ze swymi parterami i przyjaciółmi.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości zwołano 18 stycznia 1919 naradę wszystkich istniejących na ziemiach polskich organizacji kierujących się w działaniu ideałami Czerwonego Krzyża.

Organizacje te podczas narady odbywającej się pod patronatem Heleny Paderewskiej utworzyły Polskie Towarzystwo Czerwonego Krzyża (PTCK).

W Toruniu był to czas pracy spontanicznej i bez ram statutowych – lata 1918-1919, opisała je Helena Piskorska (wówczas red. toruńskiego pisma „Żebraczek Bezdomnych”).  W mieście już 1918 celem niesienia pomocy ofiarom I wojny światowej, powstała Polska Opieka Czerwonego Krzyża (POCK). Opieka uruchomiła stacje żywnościowe (także na terenie Dworca Głównego), schroniska i pomoc medyczną. Współpracowano wówczas z polską Radą Żołnierską, którą reprezentował m.in. Ludwik Makowski, pomagała ofiarnie i Wanda Szuman (cała rodzina Szumanów i Piskorskich wykazała się ogromną ofiarnością). Bazowano na ofiarności publicznej. POCK 18 I 1919 przekształciła się w PTCK, Oddział w Toruniu.

Pierwszoplanowym zadaniem Towarzystwa było rozszerzenie działalności na całe Pomorze. Porozumienie między organizacjami poszczególnych miast i powiatów nastąpiło na Zjeździe Delegatów 24 II 1920: „(…) gdzie się rozgrywała główna akcja czerwonokrzyska. Otóż biura Okręgu i Oddziału miejscowego [toruńskiego], a także gospoda żołnierska mieściły się w pokojach parterowych gmachu, zwanego „Muzeum”, przy ul. Wysokiej [12 ob. 16], który (…) zajmuje Książnica Miejska im. Kopernika. W sali, gdzie dziś nikt nie mąci ciszy magazynu bibliotecznego, wrzała wtedy najistotniejsza praca. Tam przyjmowano dary, pakowano paczki, udzielano porad i wyjaśnień, pisano i czytano rodzinom listy z frontu. Przeszło tędy wiele łez i bólu, przeszło wiele ofiarności i miłosierdzia”. (I dziś może PCK liczyć na Książnicę, aktualnie Książnicę Kopernikańską).

Na zjeździe zadecydowano o utworzeniu Okręgu Pomorskiego PTCK, którego siedzibą stał się nasz Toruń. Pierwszym prezesem nowopowstałej organizacji został Zdzisław Dandelski (1919-1920), a jego następczynią została Helena Steinbornowa (1921-1923). W latach 1920-1928 liczba oddziałów PCK na Pomorzu wahała się w granicach od 20-40. A członkowie Polskiego Czerwonego Krzyża, (nowa nazwa obowiązywała od 1927), w mieście i woj. pomorskim podjęli różnorodną działalność m.in. szkolono siostry pogotowia sanitarnego, organizowano i szkolono drużyny ratowniczo-sanitarne, ratowników rzecznych (pracowali nad Wisłą w Toruniu i Grudziądzu) i morskich, zorganizowano pogotowie drogowe. Ustawa o zmianie granic województw (1938) zakończyła okres działalności Okręgu Pomorskiego na terenie kilku województw. Od tego momentu kompetencje PCK obejmowały tylko teren województwa pomorskiego, a dokładniej obszar wojskowy w granicach VIII DOK.

Nie tylko Książnica toruńska od lat była przyjacielem braci z PCK, także Towarzystwo Miłośników Torunia – zarówno dziś, kiedy prezes prof. Krzysztof Mikulski, był szefem Honorowego Komitetu Organizacyjnego tego pięknego jubileuszu, i został zasłużenie uhonorowany medalem. Ale i w czasach II RP, ówczesny prezes ToMiTo, dr Antoni Ryniewicz był zaangażowany w pracę czerwonokrzyską, otrzymał za swą pracę Honorową odznakę PCK. Miasto pamięta o Jubilatce, pośród toruńskich ulic znajdziemy i ulicę PCK, czy rondo/plac Honorowych Dawców Krwi.

Okolicznościową wystawę, pod tym samym tytułem co wieczór, która towarzyszyła imprezie, będzie można zobaczyć jeszcze do końca roku w holu biblioteki. A tam m.in. o tym, że w 1921 gen. Józef Haller powołał Koła Młodzieży PCK – czym zapoczątkował Ruch Młodzieżowy Polskiego Czerwonego Krzyża, który działa nieprzerwanie i integralnie z PCK.

Doskonałym przykładem działającego w okresie II RP takiego koła na Pomorzu jest koło szkolne PCK z Grzywny (pow. toruński). 1 IX 1933 w Publicznej Szkole Powszechnej im. Franciszka Żwirki w Grzywnie rozpoczęła pracę nauczycielka Janina Sakrajda, która od tr. do 1939 prowadziła zajęcia dla najmłodszych dzieci popularyzujące ideę PCK. W sumie do tego koła szkolnego PCK przystąpiło ok. 30 % uczniów tej szkoły. (J. Sakrajda to późniejszy żołnierz AK, ps. konspiracyjny „Hanka”, nauczycielka klas początkowych w Grzywnie i Toruniu, prowadziła również tajne nauczanie w Toruniu).

Na wystawie także ciekawa kolekcja dokumentów życia społecznego (DŻS), ze zbiorów obecnego Oddziału Rejonowego PCK w Toruniu (okolicznościowe medale, odznaki, pocztówki, kalendarzyki, breloczki itp.), czy materiały z zakładowych toruńskich kół PCK, i Klubów Honorowych Dawców Krwi.

Serdecznie zapraszamy.

dr Katarzyna Tomkowiak