Dnia 17 września 2015 r. uczestniczyliśmy w Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej i Dydaktycznej Swojskość i obcość w regionie kujawsko-pomorskim, która odbyła się w Instytucie Historii i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy.

To już piąte spotkanie z cyklu Dzieje regionu kujawsko-pomorskiego, zorganizowane wspólnie przez Urząd Marszałkowski, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy oraz Uniwersytet Mikołaja Kopernika.

Skierowane jest do nauczycieli, studentów, uczniów i regionalistów.

Konferencję otworzył i gości przywitał prof. dr hab. Wojciech Polak.

W pierwszym referacie Spór o rolę i politykę zakonu krzyżackiego na ziemiach Pomorza Wschodniego prof. dr hab. Maksymilian Grzegorz skupił się na omówieniu kwestii stosunków polsko-krzyżackich w niemieckich podręcznikach. Historycy do dnia dzisiejszego spierają się o kwestię Pomorza Gdańskiego – czy było to zajęcie ziem polskich, czy odzyskanie terenów pierwotnie niemieckich.

Andrzej Pabian z Urzędu Marszałkowskiego opowiedział zgromadzonym o menonitach na Pomorzu i Kujawach. To grupa wyznaniowa, która wyłoniła się w XVI w. z anabaptyzmu. Wyznacznikiem wiary było dla nich Pismo Św., uznawali chrzest i bierzmowanie. Odmawiali służby wojskowej, obca im była przemoc fizyczna, nie prowadzili działalności misyjnej. Grupa, Sosnówka, Mała Nieszawka i Mątawy to główne miejsca osiedleń tej grupy w województwie kujawsko-pomorskim.

Stosunki narodowościowe i wyznaniowe w województwie pomorskim w latach II Rzeczypospolitej omówił dr hab. Przemysław Olstowski z Instytutu Historii Polskiej Akademii Nauk. Podkreślił znaczenie polskich spisów powszechnych z 1921 r. i 1931 r. jako cennych źródeł do badań nad ludnością Pomorza.

Dr hab. Zdzisław Biegański zreferował stan zróżnicowania społeczeństwa Pomorza po I wojnie. Omówił problem separatyzmu ziem zachodnich II Rzeczypospolitej, należących wcześniej do państwa pruskiego.

Referat Merytoryczne i metodyczne propozycje realizacji wątku tematycznego „Swojskość i obcość” na lekcjach Historii i społeczeństwa dr Teresy Maresz skierowany był głównie do nauczycieli historii. Prelegentka omówiła kilka modułów, jakie realizowane mogą być w ramach nauczania historii oraz jak są one ujęte w podręczniku do nauczania tego przedmiotu. Rozwinęła pojęcie swojskości i obcości, sugerując, iż należałoby, dyskutując nad nimi w szkole, pokazać je w szerszym spektrum, łącząc wiedzę historyczną z filmem i literaturą.

Wystąpienie wieńczące pierwszą część konferencji poświęcone zostało ładowi przestrzennemu w edukacji regionalnej. Zbigniew Wajer z Urzędu Marszałkowskiego  w prezentacji pokazał, ze obcość często przechodzi w swojskość, staje się integralną częścią danego terytorium, do tego stopnia, że zaciera się granica wpływów.

Po przerwie i poczęstunku wznowiono obrady. Tę część spotkania poprowadził dr hab. Zdzisław Biegański.

Prof. dr hab. Włodzimierz Jastrzębski zajął się problematyką rozliczeń z niemiecką listą narodowościową po II wojnie na terenie Kujaw i Pomorza. 95 proc. mieszkańców Pomorza Gdańskiego złożyło wniosek o wpisanie na Volkslistę, zgłoszenie około 55 proc. zostało przyjęte. W 1944 r. Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego wydał dekret o ściganiu i karaniu Volksdeutschów. Od 1945 r. rozpoczęły się procesy rehabilitacyjne osób, które podpisały niemiecką listę narodowościową II, III i IV kategorii.

Działalność Klubu Inteligencji Katolickiej (KIK) omówił dr Michał Białkowski. Pokrótce przedstawił historię stowarzyszenia, następnie skupił się na próbach wykluczenia indywidualnego konkretnych członków, m. in. Krystyny Porębskiej, sekretarza KIKu w latach 1957-1960, której kilkakrotnie odmówiono zgody na wyjazd za granicę. Podobne szykany dotknęły Stefana Frankiewicza, tak, iż w 1970 r. zdecydował się na opuszczenie Torunia. Barbara i Jerzy Matyjek rozpracowywani byli przez Wydział IV Komendy Wojewódzkiej MO w Toruniu, przeglądano ich korespondencję, podsłuchiwano rozmowy telefoniczne. Większość działaczy, mimo starań SB, nie dało się złamać i przetrwało trudny czas prześladowań.

Dr Artur Trapszyc z Muzeum Etnograficznego w Toruniu opowiedział o znaczeniu ruchu hippisowskiego w Polsce i na świecie. Podkreślił, iż kontrkultura ta szybko przeniknęła do kultury masowej i polityki. W Polsce nie miała szans na tak szeroki i szybki rozwój, gdyż władza zwalczała wszelkie przejawy inności i niezależności.

Obozowi w Potulicach poświęcony był kolejny referat, autorstwa prof. dr. hab. Wojciecha Polaka i dr Sylwii Galij-Skarbińskiej. Był to jeden z 52 ośrodków internowania w stanie wojennym. Panowały tu ciężkie warunki, obóz funkcjonował w budynku więzienia. Internowani byli regularnie wzywani na „rozmowy” z funkcjonariuszami SB, które miały formę przesłuchań.

Ostatnim punktem konferencji były dwa komunikaty. Pierwszy, wygłoszony przez dr. Konrada Papuzińskiego, dotyczył sportu na Kujawach i Pomorzu. Po II wojnie baza sportowa w Polsce uległa w znacznym stopniu zniszczeniu. W okręgu kujawsko-pomorskim straty wyniosły prawie 50 proc. W latach 50. XX w. przystąpiono do odbudowy obiektów sportowych, gdyż szybko zrozumiano, że imprezy sportowe są dobrą metodą integracji społeczeństwa i kultywacji ideałów władzy ludowej.

Dr Dariusz Chyła z Archiwum Państwowego w Toruniu przedstawił wyniki badań akt Wydziału Bezpieczeństwa Publicznego Magistratu miasta Torunia (1920–1932) pod kątem podziału na swoich i obcych. W Toruniu w okresie międzywojennym zamieszkiwało wielu przedstawicieli innych niż polska narodowości, m. in. Żydów, Ukraińców, Rosjan, Niemców i Cyganów. Segregacja była również widoczna w licznej wówczas w Toruniu grupie żebraków – tych, którzy nie byli zameldowani w Toruniu, czyli obcych wydalano z miasta.

Po referatach i komunikatach prof. Wojciech Polak i dr hab. Zdzisław Biegański poprowadzili dyskusję.