Piotr Artomiusz urodził się w 1552 roku w Grodzisku Wielkopolskim.

Był synem Łukasza Krzesichleba – ławnika i rajcy miejskiego.

Greckie nazwisko Artomiusz przyjął jako tłumaczenie polskiego Krzesichleb (artos – chleb, tomos – przełamany).

W 1586 roku został powołany na urząd polskiego kaznodziei w Toruniu.

 

 

Przez 23 lata był pastorem w kościele Najświętszej Maryi Panny i w kościele św. Jerzego.

W kościele św. Jerzego położonym za murami miasta na Przedmieściu Chełmińskim w nabożeństwach brało udział bardzo dużo polskich luteran.

Artomiusz swoje kazania wygłaszał w języku polskim.

Miał jednak duże uznanie wśród protestantów niemieckich, dzięki czemu został powołany w skład toruńskiego konsystorza.

Piotr Artomiusz opowiadał się za porozumieniem protestantów – luteran, kalwinistów i braci czeskich.

Luterańska Rada Miasta Torunia była jednak wroga unii z innymi protestantami.

 

 

Najsłynniejszym dziełem Piotra Artomiusza był Kancjonał – zbiór pieśni religijnych z 1587 roku.

Kancjonał doczekał się kilkunastu wydań (Lipsk, Królewiec, Gdańsk, Toruń, Brzeg).

Kancjonały pojawiły się w związku z rozwojem reformacji.

Zbiory pieśni religijnych w językach narodowych były wykorzystywane bardzo często w protestanckich nabożeństwach.

W zbiorach Książnicy Kopernikańskiej znajduje się trzecie wydanie Kancjonału toruńskiego z 1601 roku.

„Cantional to iest Pieśni Krześćiańskie” zawiera pieśni podane w większości z zapisem nutowym.

 

Nuty rozpisane są w większości na cztery głosy (alt, tenor, bas, sopran).

W pierwszej części Kancjonału pieśni ułożone są w porządku roku liturgicznego (147 pieśni).

W drugiej części pieśni ułożone są tematycznie na różne okazje (184 pieśni).

Kancjonał zamyka katechizm.

Piotr Artomius włączył do Kancjonału również kilkanaście psalmów w przekładzie Jana Kochanowskiego.

Sam wkład Artomiusza w powstanie śpiewnika ograniczył się do zebrania pieśni zakorzenionych już w tradycjach protestanckiej i katolickiej.

Są to teksty XVI-wieczne i starsze średniowieczne.

Często to przeróbki i tłumaczenia utworów łacińskich i niemieckich

Piotr Artomiusz był autorem przynajmniej jednej pieśni – numer CXVII „Panie, pokiż wżdam swey sprawiedliwości”.

Pierwsze litery kolejnych dwunastu zwrotek tej pieśni tworzą imię i nazwisko autora: PIOTR ARTOMIUSZ.

To tzw. akrostych.

Kancjonał toruński jest najpoważniejszym wkładem Torunia w polskie piśmiennictwo XVI wieku.

Odegrał również olbrzymia rolę w dziejach muzyki staropolskiej.

 

Artomiusz był również współautorem słownika łacińsko-niemiecko-polskiego pod tytułem Nomenclator (1591)

Nomenclator był wielokrotnie wznawiany i używany w szkołach Prus Królewskich.

Jako że układ jego był tematyczny, a nie alfabetyczny, pełnił rolę podręcznika i samouczka.

Joanna Kamper-Warejko

Pieśni pasyjne i wielkanocne w Kancjonale Piotra Artomiusza (Toruń 1601)

Toruń 2006

Sygnatura MAG TN 0994-38/3

 

Joanna Kamper-Warejko

Kancjonał Piotra Artomiusza – toruński wkład w piśmiennictwo XVI wieku

Folia Toruniensia
T. 7, s. 33-41

Sygnatura SIRr II/34t.7

 

Teresa Friedelówna

Poezja Jana Kochanowskiego w luterańskim kancjonale toruńskim

Rocznik Toruński
Tom 22 : 1994, s. 329-354

Sygnatura SIRr II/18t.22

 

Teresa Friedelówna

Pieśń Piotra Artomiusa w toruńskim kancjonale z 1601 r.

W: Polszczyzn regionalna Pomorza,
T. 5, s. 7-16

Sygnatura MAG 262191

 

Teresa Friedelówna

Z badań nad kancjonałem toruńskim

Prace Komisji Językoznawczej. T. 25.
Poznańskie Spotkania Językoznawcze. T. 1.
s. 136-143

Sygnatura MAG 262166

Marja  Sipayłłówna

hasło: Artomius (Krzesichleb) Piotr

Polski Słownik Biograficzny
T. 1, s. 168-169

Sygnatura  SIRi XVIa/1t.1

 

Stanisław Salmonowicz

Piotr Artomiusz (Krzesichleb) (1552-1609) – kaznodzieja luterański i pisarz

W: Wybitni ludzie dawnego Torunia
s. 45-49

Sygnatura SIRr IIIa/3a

 

Janusz Małłek

O Piotrze Artomiuszu, pastorze kościoła NMP w Toruniu i jego twórczości

Linguistica Copernicana
nr 2/ 2012, s. 37-50

Sygnatura MAG 06187-8

 

Leon Witkowski

Piotr Artomiusz
Przyczynek do Historii Toruńskich Kancjonałów Ewangelickich

Pomerania, R. IV : 1933, s. 43-64

Sygnatura MAG 65636

 

Karolina Smolarek

Piotr Artomiusz i jego kancjonał toruński z końca XVI wieku

Rocznik Toruński
Tom 41 : 2014, s. 169-186

Sygnatura SIRr II/18t.41

 

Krystyna Wyszomirska

Księgozbiór Piotra Artomiusza zachowany w zbiorach Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej – Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu

Folia Toruniensia, t. 2-3, s. 7-29

Sygnatura SIRr II/34z.2/3

 

hasło; Artomiusz Piotr (1552-1609)

Nowy Korbut – Bibliografia Literatury Polskiej
Piśmiennictwo Staropolskie, tom 2, s. 10-11

Sygnatura SIRi VB/4-t.2