Next Page
Powrót Pomorza do Polski 1920-2020
Konferencja naukowa
Książnica Kopernikańska w Toruniu
10 stycznia 2020 r.
W piątek 10 stycznia 2020 roku o godzinie 16.00 odbyła się w gmachu Książnicy Kopernikańskiej konferencja naukowa „Powrót Pomorza do Polski 1920-2020”.
Konferencję zorganizował Instytut Historii i Archiwistyki UMK, Katedra Historii XIX-XX wieku i Historii Najnowszej UMK.
Współorganizatorami konferencji byli:
- Województwo Kujawsko-Pomorskie
- Gmina Miasta Toruń
- Muzeum Okręgowe w Toruniu
- Towarzystwo Miłośników Torunia
- Towarzystwo Naukowe w Toruniu
- Archiwum Państwowe w Toruniu
- Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu
- Wojewódzka Biblioteka Publiczna – Książnica Kopernikańska w Toruniu.
Konferencja była częścią obchodów 100. rocznicy powrotu Pomorza i Kujaw do Wolnej Polski, które zostały zorganizowane przez Marszałka Województwa Kujawsko-Pomorskiego.
Licznie zebrana publiczność konferencji wysłuchała sześciu referatów:
1. prof. dr hab. Jarosław Kłaczkow, Kwestia przynależności Pomorza Gdańskiego w polityce wielkich mocarstw 1918–1920
2. dr hab. Tomasz Krzemiński, prof. PAN, Polskie mieszczaństwo Prus Zachodnich wobec kwestii powrotu tego obszaru do Polski
3. dr hab. Tomasz Łaszkiewicz, prof. PAN, Udział ziemiaństwa Prus Zachodnich w działaniach na rzecz powrotu Pomorza do Polski
4. dr hab. Jarosław Centek, prof. UMK, Wojsko niemieckie na terenie Prus Zachodnich w latach 1918–1920
5. prof. dr hab. Aleksander Smoliński, Przygotowania wojskowe do przejęcia przez Rzeczpospolitą Polską ziem dawnych Prus Królewskich i Prus Książęcych przyznanych jej na mocy traktatu w Wersalu
6. mgr Mateusz Hübner, Rodzina Steinbornów – od „małej ojczyzny” do II Rzeczypospolitej
Konferencji towarzyszyły również dwie wystawy:
Powrót Pomorza do Niepodległej na mapach – zaprezentowano mapy ze zbiorów Książnicy Kopernikańskiej
Wystawa poświęcona powrotowi Torunia do Macierzy i zaślubinom Polski z morzem – przygotowana przez Muzeum Artylerii w Toruniu, Oddział Muzeum Wojsk Radowych w Bydgoszczy.
Marcin Leszczyński
Pomorze 1945
Wydawnictwo Bellona
Warszawa 2014
Sygnatura SIRr VIb/8-72
W serii „Historyczne Bitwy” wydawnictwa Bellona ukazała się książka Marcina Leszczyńskiego „Pomorze 1945”.
Autor bardzo szeroko nakreślił tło przyszłych zmagań.
Opisał ofensywę zimową i przebieg operacji operacji wiślańsko-odrzańskiej i mazowiecko-mazurskiej na początku 1945 roku.
Przedstawił armie przeciwników, ich organizację, liczebność, uzbrojenie, sztukę wojenna i dowódców.
Opisano również Wojsko Polskie.
Szczegółowo przedstawiono przebieg walk na Pomorzu miedzy 10 lutego a 31 marca 1945 roku, które prowadził 1. i 2. Front Białoruski Armii Czerwonej.
Opisano:
- wyjście na Odrę i działania 1. Armii Wojska Polskiego w pasie przesłaniania Wału Pomorskiego
- reakcję Niemców i obronę „Twierdzy Piła”
- dalsze walki a pasie głównym Wału Pomorskiego i na przedpolu Stargardu Szczecińskiego
- odcięcie Prus Wschodnich
- walki o Twierdze Toruń, Grudziądz i Elbląg
- operację „Sonnenwende” – kontrofensywę Niemców
- przełamanie niemieckiej obrony na przełomie lutego i marca 1945
- rozbicie X Korpusu Pancernego SS przez 1. Armię Wojska Polskiego
- likwidację zgrupowanie trzebiatowskie Wehrmachtu i niemieckiego przyczółka pod Szczecinem
- bitwę o Kołobrzeg i wyjście nad Bałtyk 1. Armii Wojska Polskiego
- walki o Gdańsk i Gdynię
- ewakuację Niemców drogą morską
Autor opisał również los jeńców oraz gwałty na ludności cywilnej.
Niemcy do końca wojny bronili się jeszcze na wyspie Wolin, w Szczecinie, na półwyspie Hel i na Żuławach, ale te enklawy nie odegrały większej roli.
Tymczasem Rosjanie mogli ustabilizować front na linii Odry i przygotować się do operacji berlińskiej.
Pomorzanie z okresu II wojny światowej zasługują na pamięć.
Wielu z nich aktywnie działało w konspiracji pomorskiej.
Wielu też poniosło śmierć z rąk niemieckich lub rosyjskich.
Słowniki biograficzne poświęcone zasłużonym w okresie wojny mieszkańcom Pomorza dostępne są w księgozbiorze podręcznym Informatorium Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu.
Słownik biograficzny konspiracji pomorskiej 1939-1945
Cz. 1 – 7
Toruń 1994 – 2013
Sygnatura SIRr IIIA/7
„Słownik biograficzny konspiracji pomorskiej 1939-1945” jest wydawany w Toruniu przez Fundację Generał Elżbiety Zawadzkiej (dawniej Fundacja „Archiwum Pomorskie Armii Krajowej”, Fundacja „Archiwum Pomorskie Armii Krajowej oraz Wojskowej Służby Polek”).
Kolejnych siedem tomów słownika ukazywało się pod redakcją:
- Hanny Maciejewskiej-Marcinkowskiej
- Elżbiety Zawackiej
- Anny Zakrzewskiej
- Elżbiety Skerskiej
Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej jest ważnym ośrodkiem myśli historycznej o dziejach konspiracji niepodległościowej na Pomorzu lat II wojny światowej.
Słownik utrwala i udokumentowuje czyny dokonane przez setki szeregowych żołnierzy i cywilnych działaczy konspiracji.
Słownik obejmuje konspirację na terenie Okręgu Pomorskiego Armii Krajowej, do którego należało Pomorze Gdańskie, ziemia chełmińska, ziemia michałowska, ziemia dobrzyńska i Kujawy.
Biogramy w słowniku są autorstwa zawodowych historyków, wykwalifikowanych współpracowników Fundacji, miłośników historii Pomorza, samych kombatantów.
Każdy tom zawiera hasła biograficzne od litery A do litery Z.
W sumie opublikowano już ponad 800 biogramów.
Zasłużeni Pomorzanie w latach II wojny światowej
Gdańskie, Towarzystwo Naukowe
Ossolineum
Gdańsk 1984
Sygnatura SIRr IIIA/4g
Szkice biograficzne zostały wydane w ramach Serii Popularnonaukowej „Pomorze Gdańskie”
Tom zawiera biogramy 43 osób:
- Antoni Antczak (oprac. Roman Wapiński)
- Mikołaj Arciszewski (oprac. Donald Steyer)
- Franciszek Bendig (oprac. Bogdan Chrzanowski)
- Leszek Biały (oprac. Tadeusz Jaszowski)
- Wacław Ciesielski (oprac. Włodzimierz Jastrzębski)
- Lucjan Cylkowski (oprac. Andrzej Gąsiorowski)
- Teodor Czecholiński (oprac. Andrzej Gąsiorowski)
- Józef Dambek (oprac. Andrzej Gąsiorowski)
- Stanisław Dąbek (oprac. Krzysztof Steyer)
- Franciszka, Helena, Jadwiga Deruckie (oprac. Elżbieta Zawacka)
- Monika Dymska (oprac. Elżbieta Zawacka)
- Zygmunt Felczak (oprac. Włodzimierz Jastrzębski)
- Alfons Flisykowski (oprac. Hanna Gąsiorowska)
- Stefan Frankowski (oprac. Ewa Madey)
- Józef Gierszewski (oprac. Krzysztof Steyer)
- Henryk Gruetzmacher (oprac. Bogdan Chrzanowski)
- Józef Gruss (oprac. Tadeusz Jaszowski)
- Stefan Guss (oprac. Tadeusz Jaszowski)
- Stefan Hensel (oprac. Bogdan Chrzanowski)
- Konstanty Jacynicz (oprac. Andrzej Gąsiorowski)
- Genowefa Jaworska (oprac. Elżbieta Zawacka)
- Klara Jeziorska (oprac. Elżbieta Zawacka)
- Tadeusz Kaube (oprac. Włodzimierz Jastrzębski)
- Juliusz Marcin Koszałka (oprac. Andrzej Gąsiorowski)
- Zygmunt Koźlikowski (oprac. Tadeusz Jaszowski)
- Halina Krzeszowska-Pietkiewiczowa (oprac. Elżbieta Zawacka)
- Stanisław Lesikowski (oprac. Bogdan Chrzanowski)
- Bernard Myśliwek (oprac. Andrzej Gąsiorowski)
- Rudolf Ostrihansky (oprac. Marian Woźniak)
- Paweł Piątkowski (oprac. Bogdan Chrzanowski)
- Leon Poeplau (oprac. Bernard Zakrzewski)
- Benedykt Porożyński (oprac. Andrzej Gąsiorowski)
- Józef Ratajczak (oprac. Bogdan Chrzanowski)
- Wojciech Rogaczewski (oprac. Henryk Mross)
- Leokadia Schaddach (oprac. Elżbieta Zawacka)
- Halina Stabrowska (oprac. Włodzimierz Jastrzębski)
- Henryk Sucharski (oprac. Andrzej Drzycimski)
- Franciszka Szablewska (oprac. Janina Mahrburg)
- Lubomir Szopiński (oprac. Lech Mokrzecki)
- Ignacy Szpunar (oprac. Ewa Madey)
- Augustyn Westphal (oprac. Krzysztof Steyer)
- Józef Wrycza (oprac. Józef Borzyszkowski)
- Władysława Zieleniewska (oprac. Elżbieta Zawacka)
Dwunastu z listy katyńskiej
Leśnicy i drzewiarze z Pomorza i Kujaw, ofiary Zbrodni Katyńskiej
Redakcja: Tadeusz Chrzanowski
Toruń 2014
Sygnatura SIRr IIIA/100
Polskie Towarzystwo Leśne Oddział w Toruniu i Okręgowa Dyrekcja Lasów Państwowych w Toruniu są wydawcami bardzo obszernej publikacji.
Polecana książka składa się z czterech części.
Na wstępie Andrzej Leszek Szcześniak nakreślił czytelnikom historyczne tło Zbrodni Katyńskiej.
Następnie Tomasz Skowronek podał listę leśników zamordowanych wiosną 1940 roku i spoczywających na cmentarzach w Katyniu, Charkowie, Miednoje, Bykowni, Kuropatach.
Zasadniczą część pracy stanowi rozdział autorstwa Tadeusza Chrzanowskiego.
Składa się na niego 12 tytułowych biogramów zamordowanych leśników i drzewiarzy związanych z regionem kujawsko pomorskim.
- Bolesław Aleksander Błażewicz
- Edmund Drecki
- Władysław Kotula
- Adam Stefan Loret
- Szczepan Eugeniusz Łuczak
- Tadeusz Miśko
- Sobiesław Maria Kornel Mościcki
- Ignacy Nitkowski
- Franciszek Nowicki
- Edmund Bolesław Wróblewski
- Rudolf Leon Zacher
- Stanisław Zysnarski
Ostatnią część książki stanowi 14 wspomnień skreślonych dłońmi wdów katyńskich.
Wspomnienia dotyczą deportacji rodzin leśników, życia na zesłaniu albo w okupowanej Polsce, losów rodzin katyńskich w okresie PRL.
Książka zawiera specjalne podziękowania ks. Zdzisława Peszkowskiego (kapelana Rodzin Katyńskich) dla polskich leśników.
Monografię wieńczy relacja z uroczystości w Wierzchlesie w październiku 2013 roku, kiedy to leśnicy dokonali aktu posadzenia dębów pamięci na cześć ofiar Zbrodni Katyńskiej.
Jan Bochen
Adam Lewandowski
„Ci, co nie zawiedli”
Toruńscy nauczyciele i pracownicy oświaty w latach wojny i okupacji hitlerowskiej 1939-1945
Martyrologia
Sygnatura SIRr IIIA/95
Książka została wydana w Toruniu w 2013 roku przez Związek Bojowników o Wolność i Demokrację (Komisja Historyczna Zarządu Województwa) i Pracownię Sztuk Plastycznych.
Opracowanie poświęcone martyrologii nauczycieli toruńskich było przygotowywane od 1969 roku.
Pracę badawcze, źródłowe i dokumentacyjne prowadziła Komisja Historyczna Koła Nauczycielskiego Zarządu Oddziału Związku Bojowników o Wolność i Demokrację w Toruniu.
Ustalanie list aresztowanych, więzionych i pomordowanych trwało do 1984 roku.
Równolegle nad badaniami nad tomem poświęconym martyrologii przygotowywano również tom poświęcony wkładowi nauczycieli w walkę z okupantem, tajne nauczanie i udział w ruchu oporu oraz w odbudowę szkolnictwa po zakończeniu II wojny światowej.
Prace Komisji Historycznej Koła Nauczycielskiego ZBoWiD w Toruniu trwały 15 lat.
Pozostały po niej maszynopisy.
Jeden z nich odnalazła Elżbieta Wykrzykowska (dyrektor Biblioteki Pedagogicznej w Toruniu) i przekazała Alojzemu Lechowi Kowalskiemu (emerytowanemu nauczycielowi i dyrektorowi toruńskich szkół).
Alojzy L. Kowalski opracował zniszczony maszynopis, przepisał i dokonał wyboru tekstów.
Dzięki wsparciu Urszuli Polak (prezesa Oddziału Związku Nauczycielstwa Polskiego w Toruniu) udało się pozyskać dofinansowanie finansowe na publikację książki ze strony Samorządu Województwa Kujawsko-Pomorskiego, Gminy Miasta Toruń, Starostwa Powiatu Toruńskiego i Oddziału Związku Nauczycielstwa Polskiego w Toruniu.
Marian Łysiak
Szkice biograficzne wojennego pokolenia lekarzy toruńskich
1939-1945
Toruń 2001
Sygnatura SIRr IIIA/45
Marian Łysiak to wybitny badacz dziejów toruńskiej służby zdrowia.
Zanim przeszedł na emeryturę był lekarzem naczelnym Szpitala Dziecięcego.
W Informatorium dostępnych jest wiele jego publikacji:
- Szkice biograficzne wojennego pokolenia lekarzy toruńskich 1939-1945, Toruń 2001 – sygnatura SIRr IIIA/45
- Chirurgia toruńska w zarysie, Toruń 2006 – sygnatura SIRr XXVI/19
- Sylwetki lekarzy toruńskich XIX i XX wieku, Toruń 2009 – sygnatura SIRr IIIA/85
- 100-lecie Szpitala Miejskiego w Toruniu 1910-2010, Toruń 2010 – sygnatura SIRr XXVI/18
- Neurologia dziecięca w Toruniu oraz wspierające ją dziedziny pokrewne i fundacje – sygnatura SIRr XXVI/22
„Szkice biograficzne wojennego pokolenia lekarzy toruńskich” otwiera przypomnienie dziejów toruńskiej służby zdrowia w okresie II Rzeczypospolitej.
Następnie autor omawia organizację służby zdrowia w okupowanym przez Niemców Toruniu.
Zasadniczą część opracowania stanowią biogramy 44 lekarzy podzielone na 4 cztery grupy:
„Pozostali w Toruniu”
- Jan Betlejewski
- Wanda Błeńska
- Anna Maria Dydyńska-Paszkowska
- Bernard Hinz
- Zofia Kordylewska
- Stefan Myszka
- Emil Swinarski
- Wacław Wrembel
- Bernard Zapałowski
„Ofiary wojny”
- Paweł Chojnacki
- Józef Czyżak
- Józef Antonii Dębski
- Jan Antoni Korczakowski
- Tadeusz Orzechowski
- Jan Pęski
- Kazimierz Tarnowski
- Władysław Trzaska
- Władysław Izydor Woysym-Antoniewicz
„W obozach koncentracyjnych i jenieckich”
- Władysław Balewski
- Stefan Bogusławski
- Leon Konkolewski
- Jan Kumelowski
- Marceli Łukowicz
- Mieczysław Mielżyński
- Marian Mroczkowski
- Jan Kanty Raszke
- Stanisław Witold Roman
- Marian Józef Skowroński
- Stefan Władysław Smoleński
- Eugeniusz Turyna
„Nękani przez okupanta”
- Tamara Berdziejew
- Henryk Chyrczakowski
- Zdzisław Dandelski
- Wieńczysław Doński
- Władysław Franciszek Goławski
- Maria Felicja Jachimowska
- Bogdan Jasiński
- Wojciech Jedlina Jacobson
- Bogumił Krippendorf
- Tymoteusz Marian Napiórkowski
- Leon Olszewski
- Zenon Ziółkowski
- Stanisław Zmyślony
- Marian Franciszek Żurawski
Szkice biograficzne zostały wydane przez Wydawnictwo Adam Marszałek.
Krzysztof Komorowski
Konspiracja pomorska 1939-1947. Leksykon
Wydawnictwo Novus Orbis
Gdańsk 1993
Sygnatura SIRr IIIA/17
Profesor, pułkownik Krzysztof Kwiatkowski jest wybitnym specjalistą w zakresie wojskowości i najnowszej historii Polski.
W Książnicy Kopernikańskiej dostępne są jego następujące publikacje:
- Żołnierze żelaznych szlaków : wspomnienia polskich kolejarzy 1939-1945 / wybór i oprac. Janusz Gmitruk, Krzysztof Komorowski, Piotr Matusak, Warszawa 1988
- Konspiracja pomorska 1939-1947 : leksykon / Krzysztof Komorowski, Gdańsk 1993
- Armia Krajowa : dramatyczny epilog / red. nauk. Krzysztof Komorowski ; [Wojskowy Instytut Historyczny], Warszawa 1994
- Armia Krajowa : rozwój organizacyjny / red. nauk. Krzysztof Komorowski ; Wojskowy Instytut Historyczny, Warszawa 1996
- Armia Krajowa : szkice z dziejów Sił Zbrojnych Polskiego Państwa Podziemnego / pod red. Krzysztofa Komorowskiego ; aut. Andrzej Chmielarz [et al.], Warszawa 1999
- Operacja „Burza” i Powstanie Warszawskie 1944 / pod red. Krzysztofa Komorowskiego ; aut. Wojciech Barański [at al.], Warszawa 2004
Leksykon „Konspiracja pomorska 1939-1947” obejmuje swoim zasięgiem chronologicznym okupację niemiecką, ale również okres powojenny po zajęciu Pomorza przez Armię Czerwoną, która wprowadziła sowiecki terror, zsyłki i represje.
W leksykonie znalazły się biogramy organizatorów, dowódców i najbardziej znanych konspiratorów.
Leksykon wymienia również polskie organizacje konspiracyjne, najważniejsze oddziały i grupy partyzanckie oraz opisy ważniejszych akcji bojowych, wywiadowczych i propagandowych.
