Introligatorzy toruńscy od XV do XVI/XVII wieku Typologia cech warsztatowych
Seria: Biblioteka ToMiTo
Wydawnictwo Adam Marszałek
Toruń 2014
Sygnatura SIRr XXXVe/39
Judyta Zamrzycka ukończyła konserwację i restaurację dzieł sztuki na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu.
Jej książka przybliża wiedzę o zabytkowych oprawach dawnych ksiąg, a w szczególności na temat toruńskiego introligatorstwa.
Współcześnie wartość zabytkowej książki zawarta jest nie tylko w jej treści.
Duże znaczenia ma też jej fizyczna forma, oprawa, która przez swoje walory artystyczne i technikę wykonania pozwala zaliczyć ją do sztuki użytkowej.
Autorka przedstawiła wyniki swych badań nad ustaleniem typowych cech wyrobów poszczególnych warsztatów introligatorskich działających w Toruniu od XV do początku XVII wieku.
Podstawą badań były przede wszystkim zbiory Ksiąznicy Kopernikańskiej, w tym 71 inkunabułów (w 60 woluminach), 67 woluminów szesnastowiecznych druków oraz 21 woluminów z działu Toruniensia.
Rozprawa składa się z trzech rozdziałów.
Dwa pierwsze maja charakter teoretyczny.
Rozdział I poświęcony jest charakterystyce rzemiosła introligatorskiego, warsztatowi pracy introligatora, narzędziom introligatorskim, materiałom wykorzystywanym do wykonywania ksiąg, rękodziełu rzemieślniczemu, artyzmowi tworzenia zabytkowej książki, naprawom wykonywanym przez introligatorów.
Rozdział II charakteryzuje organizację rzemiosła introligatorskiego w Polsce, przedstawia strukturę i organizacje cechu introligatorów, etapy kształcenia w rzemiośle introligatorskim.
Rozdział opisuje również introligatorstwo w Toruniu , introligatorów toruńskich oraz statuty przywilejów cechowych introligatorów i szkatułkarzy.
Rozdział III ma charakter badawczy.
Autorka przedstawiła typologię cech konstrukcji i stylu zabytkowej książki.
Określiła cechy konstrukcji i stylu wybranych toruńskich warsztatów introligatorskich.
Porównała cechy niezidentyfikowanych woluminów z cechami wybranych warsztatów.
Omówiła wyniki badań porównawczych i je podsumowała.
Okazało się bezsprzecznie, że każda oprawa zabytkowej książki zawiera grupę cech konstrukcyjnych i artystycznych, które charakteryzują indywidualny styl autora oprawy.
Należy jednak opierać się na jak najdłuższej liście takich cech, subtelne różnice nie są wystarczające dla jednoznacznej identyfikacji autora.
Judyta Zamrzycka badała zarówno oryginalne wartości artystyczne jak i konstrukcyjne zabytkowych książek.
Uwzględniła kilkadziesiąt cech wyróżniających blok książki, kapitałkę, wyklejkę, oprawę, okładziny, obleczenie, zapinki i okucia.
Ernest Lambeck urodził się 12 listopada 1814 roku w Górsku koło Torunia.
Jego ojciec był ewangelickim pastorem, a dziadek generałem armii bawarskiej.
Uczęszczał do gimnazjum w Toruniu i Norymberdze.
W 1840 roku otworzył w Toruniu księgarnię.
Działała przy niej również wypożyczalnia książek.
W 1845 roku nabył od władz miasta Drukarnię Rady Miasta Torunia.
Drukarnia miała swoją siedzibę przy ul. Piekary 37/39.
Wydawał zarówno książki niemieckie jak i polskie.
Drukował czasopisma, kalendarze, modlitewniki, śpiewniki, podręczniki i powieści.
W 1858 roku wydał „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza.
Było to pierwsze nieocenzurowane wydanie na ziemiach polskich.
Niestety przedsięwzięcie to okazało się klapą handlową.
Opinia publiczna przyjęła wydanie Lambecka chłodno, gdyż dokonało się z pominięciem praw rodziny i spadkobierców Adama Mickiewicza oraz nabywcy praw wydawniczych warszawskiego księgarza Samuela Henryka Merzbacha.
Lwowski „Dziennik Literacki” (1859, nr 1, s. 12) wręcz wrogo odniósł się do toruńskiego wydawcy.
„W Toruniu księgarz Ernest Lambeck ogłosił przedruk wszystkich Dzieł Mickiewicza i zaczął od Pana Tadeusza we dwóch tomach, bez względu, ze prawo wydawnictwa ich nabył za znaczna sumę pan Merzbach w Warszawie, od dzieci wieszcza. Podobna spekulacja księgarska grzecznie nazywa się kontrfazonem, kontrafakcją, po polsku zaś bez ogródek kradzieżą i karygodnym złodziejstwem, w którem spodziewamy się, że nikt nie zechce brać udziału, ani żaden księgarz polski przez sprzedawanie, ani nikt z polskiej publiczności przez kupno przedruku za wysoką cenę, gdyż dwa pierwsze tomy sprzedaje po złotych piętnaście .”
Nakład próbowano sprzedać później w ramach wydań z 1865 i 1878 roku.
Adam Mickiewicz
Pan Tadeusz czyli Ostatni zajazd na Litwie Historia szlachecka z r. 1811 – 1812 we dwunastu księgach wierszem
Drugie, tanie wydanie Nakładem i drukiem Ernsta Lambecka Toruń 1865
Sygnatura Cimelia MAG 53544
Adam Mickiewicz
Pan Tadeusz czyli Ostatni zajazd na Litwie historia szlachecka z roku 1811 i 1812 we dwunastu księgach wierszem
Drugie, tanie wydanie Drukiem i nakładem Ernst Lambeck Toruń 1878
Sygnatura MAG 50010, MAG 175398
Wielką popularność zdobyły za to kalendarze polskie wydawane przez Lambecka:
Toruński kalendarz katolicko-polski dla Prus Zachodnich, W. Ks. Poznańskiego i Szląska
Kalendarz ewangelicko – polski dla Mazur, Szląska i dla Kaszubów
Toruński kalendarz katolicko-polski dla Prus Zachodnich, W. Ks. Poznańskiego i Szląska
na rok zwyczajny 1879
Nakładem i drukiem księgarni Ernesta Lambecka
w Toruniu
Sygnatura WF 343
Kalendarz ewangelicko – polski dla Mazur, Szląska i dla Kaszubów
na rok zwyczajny 1886
Nakładem i drukiem księgarni Ernesta Lambecka
w Toruniu
Sygnatura WF 2280
Wiele razy wznawiany był również wydawany u Lambecka śpiewnik „Zbiór pieśni dla dzieci” opracowany przez Teodora Kiewicza.
Thorner Zaitung, Sygnatura KM_01410
Ernst Lambeck wydawał również od 1867 roku poczytny toruński dziennik „Thorner Zeitung”.
Drukował książki pisane przez profesorów toruńskiego gimnazjum oraz prace członków niemieckiego towarzystwa naukowego „Coppernicus-Verein für Wissenschaft und Kunst zu Thorn”
Działalność wydawniczą drukarni Lambecka dokumentuje wydany przez niego katalog publikacji z lat 1840-1890 – „Verlags-Katalog von Ernst Lambeck : Verlags-Buchhandlung in Thorn vom 15. Mai 1840 bis 15. Mai 1890”.
Katalog dzieli całą produkcje drukarni na cztery podstawowe działy:
– Deutscher Verlag – wydawnictwa niemieckie
– Musikalien – muzykalia
– Ansichten und Karten – widoki i mapy
– Polnischer Verlag – wydawnictwa polskie
Wymieniono w nim aż 64 pozycje w języku polskim:
Abecadło nowe czyli książeczka początkowego czytania z obrazkami kolorowanemi
Gąsiorowski Antoni Alojzy – Bigos wszechnica Polska
Chociszewski Józef – Listownik
Chrześcijańskie błogosławieństwo domowe
Czerski – Moje usprawiedliwienie się, względem odstępu od rzymsko-nadwornego kościoła
Czerski, Zsatkowicz – Katechizm nauk apostolsko-katolickiej Wiary
Czy mówisz po polsku?
Dąbek Felix – Jego życie, sprawa i wyrok sadu przysięgłego
Dambrowski Samuel – Kazania albo Wykłady Porządne świętych ewangelii niedzielnych przez cały rok
Elementarz nowy polski z obrazkami kolorowanemi
Elementarzyk polski z obrazkami malowanemi
Gąsiorowski Antoni – Chowanna duchowna
Gąsiorowski Antoni – Elementarz polski
Gorzkie żale, czyli Nabożeństwo Passyjne
Gra towarzyska w pytaniach i odpowiedziach
Gramatyka Niemiecka dla Polaków
Gregorowicz M. – Serdeczne Modły czyli Nabożeństwo prawowiernych Katolików
Grodzki A. – Książeczka do Nabożeństwa
Schmid Christoph – Jaskinia Beatusa. Powieść dla wszystkich czytelników szlachetnie myślących, zwłaszcza dla Młodzieży
Ernest Lambeck urodził się 12 listopada 1814 roku w Górsku koło Torunia.
