Zespół Parków Krajobrazowych
Chełmińskiego i Nadwiślańskiego
Tom 1-2
pod redakcją Jarosława Pająkowskiego
Polskie Wydawnictwa Reklamowe
Toruń 2015
Dwa tomy opracowania „Zespół Parków Krajobrazowych Chełmińskiego i Nadwiślańskiego” zostały wydane na zlecenie Zespołu Parków Krajobrazowych Chełmińskiego i Nadwiślańskiego.
Publikacja jest bardzo bogato ilustrowana, z mnóstwem kolorowych zdjęć i rycin.
Początki Zespołu Parków Krajobrazowych Chełmińskiego i Nadwiślańskiego sięgają 1993 roku i wiążą się z aktywnością grupy entuzjastów, którym przewodzili Roman Dysarz, Janusz Szczęsny i Marek Wilcz.
Od 1997 roku działa Towarzystwo Przyjaciół Dolnej Wisły, które prowadzi szeroką promocję bogactwa przyrodniczo-kulturowego regionu.
Tom I monografii składa się z dziewięciu rozdziałów.
- Witold Lenart – Dolina Dolnej Wisły – wyjątkowa kompozycja krajobrazów
- Jarosław Kordowski – Morfogeneza Doliny Dolnej Wisły
- Kataryna Kubiak-Wójcicka, Jarosław Kordowski – Uwarunkowania hydrograficzne i hydrologiczne Doliny Dolnej Wisły
- Jarosław Pająkowski – Charakterystyka Zespołu Parków Krajobrazowych Chełmińskiego i Nadwiślańskiego
- Ewa Krasicka-Korczyńska, Dariusz Kamiński, Krzysztof Kasprzyk, Mariusz Lamentowicz, Piotr Nagórski, Lucjan Rutkowski – Opis obszarów Natura 2000 znajdujących się w obrębie Doliny Dolnej Wisły
- Ewelina Motyka, Jarosław Pająkowski – Charakterystyka rezerwatów przyrody
- Sebastian Tyszkowski, Jan Urban, Jarosław Pająkowski, Iwona Pawliczka Vel Pawlik – Wybrane zjawiska i obiekty przyrodnicze w Dolinie Dolnej Wisły
- Ewa Krasicka-Korczyńska, Lucjan Rutkowski, Józef Banaszak, Anna Sobieraj, Łukasz Ogonowski, Andrzej Kapusta, Elżbieta Bogacka-Kapusta – Charakterystyka głównych składników flory, fauny
- Renata Sobieralska, Justyna Czajka, Justyna Ziemniewska, Mariusz Lamentowicz, Jarosław Pająkowski, Robert Gonia – Przedstawienie ważniejszych projektów czynnej ochrony przyrody
Tom II monografii obejmuje piętnaście rozdziałów.
- Maria Pająkowska-Kensik – Dolina Dolnej Wisły na tle regionów etnograficznych
- Łukasz Kempiński – Historia osadnictwa i dziejów państw w rejonie dolnej Wisły
- Michał Targowski – Historia osadnictwa olęderskiego w rejonie dolnej Wisły
- Barbara Szyda – Atrakcyjność turystyczna dolnej Wisły
- Ewelina Góra – Działalność edukacyjna i turystyczna ZPKChiN
- Joanna Bock, Ewa Krasicka-Korczyńska, Marin Pilarski, Zbigniew Kiljan, Anna Baranowska, Krystyna Zbielska, Maciej Korczyński, Tomasz Stosik, Jarosław Pająkowski, Tomasz Czarnecki – Przykłady wybranych ścieżek dydaktycznych, przyrodniczych i edukacyjnych
- Tadeusz Frymark, Marcin Wasilewski, Włodzimierz Bykowski, Marek Weckwerth – Charakterystyka znakowania szlaków turystycznych w rejonie dolnej Wisły i ich znaczenie dla uprawiania turystyki
- Wera Alichniewicz, Paweł Marwitz, Anna Dubownik, Marcin Tylman, Marcin Wasilewski, Alina Malanowska, Juliusz Dowgwiłłowicz-Nowicki – Wybrane formy turystyki i rekreacji nad dolna Wisłą
- Andrzej Cylwik – Propozycje wycieczek samochodowych po Dolinie Dolnej Wisły
- Włodzimierz Grabowski, Adam Kowalkowski, Mariusz Żebrowski, Robert Grochowski, Piotr Łukiewski, Piotr Mroziński – Fortyfikacje regionu dolnej Wisły
- Sylwia Kuklińska, Ewa Romanow-Pękal, Dorota Cybura, Magdalena Frost-Guz, Sebastian Bartkowski, Marcin Tylman, Józef Szydłowski – Działalność organizacji pozarządowych nad dolną Wisłą
- Jarosław Pająkowski, Wojciech Marchlewski, Zbigniew Kmieć, Jan Iwanowski, Janusz Napora, Piotr Lenart, Ariel Stawski, Anna Baranowska, Elżbieta Pawelec – Wydarzenia kulturalne i stałe imprezy plenerowe
- Renata Sobieralska, Maria Chybowska, Zbigniew Konieczny – Produkty regionalne z rejonu dolnej Wisły
- Jarosław Pająkowski, Zbigniew Kmieć, Aneta Janasińska, Katarzyna Drażdżewska – Ciekawostki z rejonu dolnej Wisły
- Maria Chybowska, Robert Gonia, Renata Sobieralska, Mariusz Śledź – Wybrane miejscowości z rejonu dolnej Wisły
„Olędrzy – Osadnicy znad Wisły. Sąsiedzi bliscy i obcy”
Konferencja Naukowa
Fundacja Ośrodek Inicjatyw Społecznych ANRO w Złotorii
Instytut Historii i Archiwistyki UMK
Muzeum Etnograficzne w Toruniu
22-23 września 2016
Wielka Nieszawka-Mała Nieszawka
W dniach 22-23 września 2016 r. odbyła się sesja naukowa Olędrzy – osadnicy znad Wisły. Sąsiedzi bliscy i obcy. Pierwszego dnia obrady odbywały się w CSIR Olender w Wielkiej Nieszawie, drugiego – w Sali Delmajk w Małej Nieszawie.
Konferencję otworzyli organizatorzy sesji – dr Michał Targowski z UMK w Toruniu i Andrzej Pabian z Fundacji OIS ANRO. Słowo wstępne wygłosił oraz obrady poprowadził prof. dr hab. Waldemar Rozynkowski.
Jako pierwszy swój referat przedstawił prof. dr hab. Janusz Małłek. Omówił historię protestantyzmu i katolicyzmu w Prusach Królewskich. Wytłumaczył, skąd tylu olędrów na tym terenie (szczególne znaczenie miała bliskość organizacji form ustrojowych).
Pieter Post, pastor, związany z Uniwersytetem w Amsterdamie, przybliżył słuchaczom współczesne życie mennonitów: rokrocznie urządzają konferencje i spotkania w poszczególnych krajach, wydają czasopismo on-line. Zwrócił uwagę na bardzo dużą różnorodność tego ruchu – odłamy konserwatywne funkcjonują obok niezwykle liberalnych. W niektórych krajach kobiety mogą odprawiać liturgię. Jedne frakcje nie pozwalają na korzystanie ze środków masowego przekazu, są zamknięte na świat zewnętrzny. Obecnie jednak większa część kongregacji mennonickich jest zdecydowanie bardziej otwarta niż dawniej. Chętnie przyjmują w swe szeregi osoby homoseksualne, transpłciowe, traktują wszystkich ludzi jednakowo. Działają na rzecz uchodźców. Kościół mennonicki ma charakter kongregacyjny (nie ma struktury hierarchicznej, lecz demokratyczną). Chrzest dorosłych i teologia pokoju to cechy charakterystyczne anabaptystów mennonickich.
O „Mennonitach nad Dolną Wisłą” mówił kolejny prelegent – Andrzej Pabian. Zaczął od zdefiniowania pojęć „mennonici” (grupa wyznaniowa, która wyodrębniła się w XVI w. z anabaptyzmu) i „olędrzy” (osadnicy lokowani
na obszarze Polski Północnej, Wielkopolski i Mazowsza). Następnie referent omówił cechy charakterystyczne religijności mennonickiej, historię gmin mennonickich w Sosnówce, Mątwach, Chełmnie i Grupie. Zwrócił uwagę, iż zachowały one są odrębność aż do II wojny światowej.
Po dyskusji i przerwie głos zabrał dr Michał Targowski. W wystąpieniu „Pracowici sąsiedzi. Osadnictwo olęderskie nad dolną Wisłą w XVI-XIX w.” jeszcze raz sprecyzował pojęcia, będące kluczowymi dla całego spotkania: menonici to wyznawcy mennonityzmu, Holendrzy – mieszkańcy Holandii, zaś olędrzy (holendrzy) – grupa ludności wiejskiej. W XVI w. w osadach olęderskich gros stanowili Holendrzy i mennonici, w kolejnych wiekach się to zmieniło. Prelegent omówił prawo olęderskie (postanowienia kontraktów):
1. wolność osobista osadników,
2. samodzielność gospodarcza,
3. użytkowanie ziemi na zasadzie dzierżawy,
4. czynsz pieniężny z małym udziałem lub bez danin i darowizn,
5. wybieralny samorząd wiejski,
6. dodatkowe uprawnienia gmin olęderskich,
7. wolność wyznania.
Olędrzy byli, w przeciwieństwie do polskich chłopów, wolni. Wzorzec gospodarności olęderskiej miał dobry wpływ na polską wieś, stał się dla wielu wzorem organizacji społeczności gminnej.
Johann Driediger w referacie „Z doliny Wisły na ukraińskie i rosyjskie stepy. O migracji nadwiślańskich mennonitów do Rosji w XVIII-XX w.” opowiedział zgromadzonym o zaproszeniach do osiedlania się wystosowanych do mennonitów przez Katarzynę II w roku 1763 i Aleksandra I w 1801 r. W trakcie wojen Rosja poniosła duże straty w ludziach, poza tym zdobyła sporo ziem niezamieszkanych i chciała te obszary zaludnić, zwłaszcza tak doświadczonymi osadnikami. Olędrzy zaczęli migrować na większą skalę z terenów nadwiślańskich do Rosji dopiero od lat 80. XVIII. Po 1874 r. około jedna trzecia mennonitów wyemigrowała do Stanów Zjednoczonych i Kanady. Po II wojnie wielu menonitów wyjechało z Rosji do Niemiec.
Antoinette Hazevoet i Hajo Hajonides opowiedzieli o działalności „Menno Simons Center” (organizowanie konferencji, popularyzowanie mennonityzmu, próba integracji menonitów rozsianych na całym świecie), a także o programie „Eumen.net”. Ma on zjednoczyć mennonitów w Europie, dominujące na północy kontynentu organizacje liberalne i konserwatywne na południu. W ramach projektu jego członkowie odbyli podróż po poszczególnych krajach europejskich i zapoznali się z życiem funkcjonujących w nich kongregacji.
Poniżej program całej sesji naukowej:
22 września 2016 r.
9.30-9.50 otwarcie i powitanie gości
9.50-10.10 prof. dr hab. Janusz Małłek, Prusy Królewskie – ojczyzna mennonitów
10.10-10.30 dr Pieter Post, Kim są mennonici?
10.30-10.50 Andrzej Pabian, Mennonici nad Dolną Wisłą
10.50-11.10 dyskusja
11.30-11.50 dr Michał Targowski, Pracowici sąsiedzi. Osadnictwo olęderskie nad dolną Wisłą w XVI-XIX w.
11.50-12.10 Johann Driediger, Z doliny Wisły na ukraińskie i rosyjskie stepy. O migracji nadwiślańskich mennonitów do Rosji w XVIII-XX w.
12.10-12.30 Antoinette Hazevoet, Hajo Hajonides, Mennonici we współczesnej Europie w perspektywie projektów Menno Simons Center
12.30-12.50 dyskusja
12.50-13.45 spotkanie fakultatywne (w przerwie obiadowej)
13.45-15.00 zwiedzanie Olęderskiego Parku Etnograficznego w Wielkiej Nieszawce
15.00-15.20 dr hab. Jarosław Dumanowski, prof. UMK, Protestantyzm, kuchnia i ser. Kuchnia holenderska w XVI-XVII w.
15.20-15.40 Anna Maślak, Wybrane zagadnienia architektury olęderskiej Doliny Dolnej Wisły
15.40-16.00 Jarosław Pawlikowski, Olędrzy i mennonici w Wielkiej Nieszawce i okolicach
16.00-16.20 dyskusja
16.20-16.50 Aleksandra Paprot, Oswojeni, czy nadal obcy? Mennonici w oczach współczesnych mieszkańców Żuław i Powiśla
16.50-17.10 Łukasz Kępski, Tradycje olęderskie i mennonickie w działalności Żuławskiego Parku Historycznego i Klubu Nowodworskiego
17.10-17.30 Ewa Tyczyńska, Olęderska wieś po sąsiedzku. Projekt i realizacja skansenu w Wielkiej Nieszawce
17.30-17.50 Michał P. Wiśniewski, Cmentarze dawnych wsi olęderskich w dolinie Wisły w województwie kujawsko-pomorskim. Stan zachowania i działania ratunkowe
17.50-18.00 podsumowanie i zamknięcie sesji
18.00-19.00 pokaz filmu o mennonitach
23 września 2016 r.
15.30-16.00 przedstawienie teatralne pt. Módl się i pracuj – God met ons na podstawie Wilkierza Wielkiej Nieszawki z 1771 r. w wykonaniu Teatru Janek Wędrowniczek (reż. Izabela Płaczkiewicz)
16.00-16.30 spotkanie ekumeniczne w kościele pomennonickim w Małej Nieszawce
16.30-16.50 dr Aleksandra Kleśta–Nawrocka, Smak historii i pamięci. Opowieść o kreacji i próbach rekonstrukcji mennonickich specjałów
16.50-17.30 panel dyskusyjny
17.30-19.00 Degustacja potraw opartych na tradycji kulinarnej osadników olęderskich (w czasie spotkania część artystyczna)
