Tomasz Kruszewski
Deliciae Thorunienses
Poszukiwania tożsamości miasta w literaturze podróżniczej
Wydawnictwo Adam Marszałek
Toruń 2013
Sygnatura SIRr VIII/T-165
Dr hab. Tomasz Kruszewski jest wykładowcą w Instytucie Informacji Naukowej i Bibliologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.
Jego zainteresowania badawcze obejmują komunikację i psychologię społeczną, kolekcjonerstwo w perspektywie psychospołecznej, architekturę i desing instytucji non-profit.
Jest autorem wielu książek i artykułów naukowych.
- Biblioterapia : z zagadnień pomocy niepełnosprawnym użytkownikom książki / pod red. Małgorzata Fedorowicz, Tomasza Kruszewskiego. – Toruń : Uniwersytet Mikołaja Kopernika, 2005.
- Biblioterapia : z zagadnień pomocy niepełnosprawnym użytkownikom książki. T. 2 / pod red. Małgorzaty Fedorowicz i Tomasza Kruszewskiego. – Toruń : Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2007.
- Biblioterapia w działaniach placówek opiekuńczo-wychowawczych / Tomasz Kruszewski. – Toruń : Wydawnictwo Edukacyjne AKAPIT, 2006.
- Książka w życiu Kościoła : zbiór studiów / pod red. Tomasza Kruszewskiego. – Toruń : Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2009.
- Przestrzenie biblioteki : o symbolicznej, fizycznej i społecznej obecności instytucji / Tomasz Kruszewski. – Toruń : Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2012.
Autor jest torunianinem z dziada pradziada oraz profesjonalnym przewodnikiem turystycznym po Toruniu.
Książka „Deliciae Thorunienses” łączy w sobie zainteresowania bibliologiczne i torunistyczne autora.
Nie jest to tylko przegląd literatury podróżniczej i przewodników turystycznych po Toruniu.
Autor postanowił odkryć przedstawioną w nich tożsamość miasta.
Książka dzieli się na 10 rozdziałów.
Wprowadzenie – Ewolucja pisarstwa podróżniczo-przewodnikowego
Zawiera charakterystykę europejskiej literatury podróżniczej począwszy od XVI wieku po XIX stulecie – czas bedekerów.
Rozdział I – Początki – toruńskie delicje, opisy podróży i monografie krajoznawcze
Poświęcony jest pisarstwu od XVI do XVIII wieku, którego przedmiotem były opisy Torunia, czy choćby wzmianki o mieście. Były to kroniki, oracje, itineraria, monografie, atlasy. Ich autorami byli podróżnicy z całej Europy, którzy w czasie swych peregrynacji zawadzali o Toruń. Najsłynniejszym z nich był Martin Zeiller. Jego „Topographia Electoratus Brandenburgici” z 1640 roku zawierała wielki plan Torunia opracowany przez Matthaeisa Meriana Juniora.
Rozdział II – W stronę lżejszej formy
Obejmuje ostatnie dekady XVIII wieku, kiedy to dominowały opisy podróży i relacje publikowane na łamach czasopism. Wtedy też pojawiły się pierwsze zapisy pamiętnikarskie.
Rozdział III – W pogoni za wrażeniami – początki turyzmu i duch patriotyczny
Zawiera omówienie dziewiętnastowiecznych relacji z podróży jakie ukazywały się na łamach czasopism „Nowego Pamiętnika Warszawskiego”, „Przyjaciela Ludu”, „Kłosów”, „Pamiętnika Literackiego”, „Tygodnika Ilustrowanego”, „Czasu”, „Gazety Toruńskiej”. Na uwagę zasługuje również postać Klementyny z Tańskich Hoffmanowej, która odbyła pierwszą podróż – pielgrzymkę patriotyczną, z której relacja obejmuje dwa tomy „Opisów różnych okolic Królestwa Polskiego”.
Rozdział IV – Toruń wyjęty z szuflady
Poświęcony jest pamiętnikom mieszkańców miasta i przybywających do niego gości. Pamiętniki te wciąż w wielu przypadkach pozostają rękopisami. Wśród nich wyróżnia się szkicownik Oskara Kauscha – oficera pruskiego, zawierający ponad 70 akwarel i rysunków Torunia.
Rozdział V – Pierwsze przewodniki turystyczne
Pierwszym nowoczesnym przewodnikiem turystycznym po Toruniu był „Wegweiser durch Thorn” Juliusa Emila Wernickego z 1846 roku. Swoją dokładnością wyróżnia się natomiast przewodnik Reinharda Uebricka z 1903 roku „Thorn.Illustrierter Führer”.
Rozdział VI – Przewodnikopisarstwo w okresie międzywojnia
Najbardziej charakterystycznymi przewodnikami z tego okresu były opracowania Mieczysława Orłowicza, Mariana Sydowa i Zygmunta Knothe.
Rozdział VII – Turystyka jako narzędzie propagandy w czasie II wojny światowej
Analizę tego zagadnienia umożliwia porównanie przedwojennych i okupacyjnych wydań „Illustrierter Führer durch Thorn und Umgebung” – kieszonkowego przewodnika wydawnictwa Leo Woerl z Lipska, który doczekał się sześciu wydań między rokiem 1891 a 1940. W zbiorach Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu znajduje się większość z tych wydań.
Rozdział VIII – Złote półwiecze toruńskich przewodników
W okresie PRL znacznie wzrósł poziom przewodników turystycznych po Toruniu. Wielka w tym zasługa naukowców z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, którzy prowadzą intensywne badania nad przeszłością, sztuka i architektura miasta.
Wśród najlepszych przewodników na wymienienie zasługują te, które ukazały się pod redakcją Stanisława Duńskiego (1952), Teresy Karczewskiej (1957, 1965) i autorstwa Bogusława Mansfelda (1977).
Rozdział IX – Wolny rynek i koniec dominacji ery druku
Ostatnie ćwierćwiecze przyniosło zalew rynku wydawniczego przewodnikami po Toruniu. Niezwykle poprawiła się ich szata graficzna i poziom edytorski. Natomiast pod względem merytorycznym na uwagę zasługują opracowania Teresy Borawskiej i Henryka Rietza (Przewodnik po Starym Toruniu) oraz Henryka Rochnowskiego (Toruń – przewodnik turystyczny).
Rozdział X – Tożsamość miasta w ujęciu socjologicznym
Ostatni rozdział swej książki Tomasz Kruszewski poświecił rozważaniom o tożsamości miasta, o patrzeniu na nie przez stałych mieszkańców i przez gości, o tradycji miejsca, o szacie ideologicznej nakładanej na przestrzeń miejską, o ikonach i symbolice miasta , o jego kulturowej osobowości, o wizerunku i osobliwości Torunia.
