Anna Mikulska, Joanna Mikulska
Katalog muzealiów ze zbiorów Fundacji Generał Elżbiety Zawackiej. Archiwum i Muzeum Pomorskie Armii Krajowej oraz Wojskowej Służby Polek
Wydawca: Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej. Archiwum i Muzeum Pomorskie Armii Krajowej oraz Wojskowej Służby Polek
Toruń 2017
Sygnatura SIRr XXIXb/37
Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej działa od 1990 roku, pierwotnie pod nazwą Fundacja „Archiwum Pomorskie Armii Krajowej”.
Fundacja gromadzi materiały archiwalne, dokumenty i muzealia dotyczące działalności Armii Krajowej na Pomorzu oraz wojskowej służby Polek.
Katalog muzealiów prezentuje pamiątki przekazane przez Elżbietę Zawacką oraz przez kombatantów i kombatantki, ich rodziny, osoby zbierające pamiątki z okresu II wojny światowej.
Często darczyńcami były osoby mieszkające na stałe poza granicami Polski.
Muzealia przekazane przez darczyńców maja duża wartość emocjonalną i osobistą, wiążą się z dramatycznymi przeżyciami ofiarodawców.
Wiele z nich przez lata było przechowywanych z pietyzmem.
Katalog podzielił muzealia na kilka grup:
- Przysposobienie Wojskowe Kobiet
- Armia Krajowa
- Polskie Siły zbrojne na Zachodzie
- Ludowe Wojsko Polskie
- Obozy i więzienia
- Varia
Katalog opisuje 472 obiekty muzealne.
Opis każdego zawiera nazwę eksponatu, jego datowanie, materiał, z którego powstał, nazwisko darczyńcy i numer inwentarzowy.
Wśród muzealiów znajdują się:
- mundury
- ordery
- odznaczenia
- dokumenty
- biało-czerwone opaski
- pasy i klamry od pasów
- furażerki
- naszywki
- lornetki
- taśmy z nabojami
- medaliki
- pieczątki
- pistolety
- nadajniki radiowe
- orzełki
- kompasy
- chlebaki
- baretki
- nieśmiertelniki
- łóżka polowe
- spadochrony
- scyzoryki
- koce,
- buty
- hełmy
- maski przeciwgazowe
- menażki
- latarki
- śpiwory
- figurki z chleba
- medaliki z chleba
- różańce z chleba
- chusty obozowe
- tabliczki jenieckie
Elżbieta Zawacka
1909-2009
Cichociemna – Generał
Pedagog – Profesor
Honorowy Obywatel Torunia
Elżbieta Zawacka urodziła się w Toruniu 19 marca 1909 roku.
Od dzieciństwa mówiła świetnie po niemiecku.
W 1931 roku ukończyła matematykę na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu i podjęła pracę nauczycielki
Jeszcze w trakcie studiów zaangażowała się w działalność Przysposobienia Wojskowego Kobiet.
Została instruktorką, jeździła na obozy, zakładała hufce, organizowała szkolenia.
Od 1937 roku pełniła funkcję komendanta PWK na Śląsku i Zagłębiu.
W 1939 roku bardzo intensywnie starała się przeszkolić jak najwięcej kobiet na wypadek zbliżającej się wojny.
Szkolenia obejmowały służbę sanitarną, obronę przeciwlotniczą i przeciwpożarową.
Pomnik gen. Elżbiety Zawackiej. Autorem jest toruński rzeźbiarz Tadeusz Porębski. Pomnik stoi na ul Podmurnej przed siedzibą Fundacji General Elżbiety Zawackiej
Już w listopadzie 1939 roku rozpoczęła działalność konspiracyjną.
Dzięki swym pewiaczkom szybko zorganizowała na Górnym Śląsku tajną służbę kobiet.
Sama jako wyśmienita kurierka zajmowała się organizacją konspiracyjnej łączności.
Doceniono jej umiejętności i zwerbowano do pracy w „Zagrodzie” czyli w Wydziale Łączności Zagranicznej Komendy Głównej Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej.
Tam przyjęła pseudonim „Zo”.
Ponad 100 razy przekraczała jako kurierka granice różnych europejskich krajów, sama też organizowała i testowała trasy dla innych kurierów.
Siedziba Fundacji Generał Elżbiety Zawackiej – Archiwum i Muzeum Pomorskie AK oraz Wojskowej Służby Polek, ul. Podmurna 93.
W 1942 roku konspiracja w Katowicach została rozbita przez Gestapo.
Elżbieta Zawacka tylko dzięki szczęśliwemu przypadkowi nie została aresztowana, ale Niemcy wydali za nią list gończy.
Jej rodzinę w Toruniu aresztowano, a siostrę wywieziono do obozu koncentracyjnego.
Mural „Kadry z życia Cichociemnej”, ul. Gagarina 132-138. Projekt i wykonanie: Andrzej PoProstu, współpraca Damian Jędrzejewski, Iga Szymańska.
W 1943 roku Elżbieta Zawacka jako emisariuszka Komendanta Głównego Armii Krajowej gen. Stefana Grota-Roweckiego wyruszyła do Londynu na spotkanie z Wodzem Naczelnym gen. Władysławem Sikorskim.
Droga przez Niemcy, Paryż, Andorę, Hiszpanię i Gibraltar trwała 3 miesiące.
Po wykonaniu swej misji Elżbieta Zawadzka przeszła szkolenie spadochronowe i 9 września 1943 roku została zrzucona nad Mazowszu.
Tak została jedyna kobieta wśród cichociemnych.
Wzięła udział w Powstaniu Warszawskim – była sanitariuszką w szpitalu powstańczym na ul. Szczygła.
Awansowała na stopień kapitana.Po wojnie ukończyła drugie studia z pedagogiki społecznej.
W 1951 roku została aresztowana przez Urząd Bezpieczeństwa.
Po ciężkim śledztwie sąd wojskowy skazał ja na 10 lat więzienia za działanie na szkodę państwa polskiego.
Po amnestii zajęła się pracą nauczyciela i badaniami naukowymi.
Nigdy nie wstąpiła do PZPR mimo, że było to warunkiem objęcia stanowiska dyrektora Liceum Korespondencyjnego w Toruniu.
Prowadziła badania na Uniwersytecie Gdańskim i Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu w zakresie kształcenia korespondencyjnego, kształcenia ustawicznego i kształcenia dorosłych(doktorat 1965, habilitacja 1972).
Po pobycie w Londynie, gdzie spotkała się z kombatantami, w wyniku szykan ze strony władz komunistycznych przeszła na emeryturę.
Zajęła się wówczas dokumentowaniem działalności pewiaczek, żołnierzy AK, kurierów „Zagrody”, wojennej służby Polek, działalności państwa podziemnego.
W 1990 roku powołała „Fundację Archiwum i Muzeum Pomorskie Armii Krajowej oraz Wojskowej Służby Polek”.
W 1993 roku została Honorowym Obywatelem Torunia.
W 1995 roku otrzymała tytuł profesora, a w 2006 roku awansowano ja na stopień generała brygady.
Aż dwu razy odznaczoną ją Orderem Wojennym Virtuti Militari.
Zmarła 10 stycznia 2009 roku.
Katarzyna Minczykowska
Cichociemna. Generał Elżbieta Zawacka „Zo”
Toruń-Warszawa 2014
Sygnatura SIRr IIIB/Zawacka Elżbieta
Katarzyna Minczykowska
Elżbieta Zawacka.” Zelma”, „Sulica”, „Zo”
Toruń 2007
Sygnatura SIRr IIIB/Zawacka Elżbieta
Katarzyna Minczykowska
Zo. Elzbieta Zawacka 1909-2009
Warszawa 2009
Sygnatura SIRr IIIB/Zawacka Elżbieta
Gen. bryg. prof. dr hab. Elżbieta Zawacka (1909-2009)
Materiały do biografii
Redakcja: Katarzyna Minczykowska
Toruń 2010
Sygnatura SIRr IIIB/Zawacka Elżbieta
Elżbieta Zawacka
Bibliografia podmiotowo-przedmiotowa w wyborze za lata 1959-2009
Opracowała: Marzena Jarocka
Toruń 2009
Sygnatura SIRr IIIB/Zawacka Elżbieta
Ryszard Borowicz, Hanna Kostyło, Władysław Szulakiewicz
Elżbieta Zawacka „Zo”. Portret akademicki
Toruń 2009
Sygnatura SIRr IIIB/Zawacka Elżbieta
Ryszard Borowicz – Jednostka a społeczeństwo – przyczynek do biografii
Hanna Kostyło – Rekonstrukcja głównych wątków badawczych Elżbiety Zawackiej
Władysław Szulakiewicz – Droga naukowa Elżbiety Zawackiej
Stanisław Salmonowicz, Natalia Iwaszkiewicz, Kazimierz Bilski
Elżbieta „Zo”
Toruń 1999
Sygnatura SIRr IIIB/Zawacka Elżbieta
Stanisław Salmonowicz – Elżbieta Zawacka
Natalia Iwaszkiewicz – „Zo” – legenda AK. Biała sukienka jest gotowa
Kazimierz Bilski „Rum” – „Zo”
